Bir yıl boyunca Kazak hapishanesinde kalma, Avrupa’ya seyahat etme ve Özbekistan’a sınır dışı edilme tehdidi. Bir Karakalpak aktivistinin yolu

“Bir daha gözaltına alınmayacağımın garantisi yok” söz konusu gazeteciler Koshkarbay Toremuratov geçen sonbaharda serbest bırakıldı Almatı’daki bir duruşma öncesi gözaltı merkezinden.

48 yaşındaki etnik Karakalpak’ın son yıllarda yaşadığı Kazakistan’da tam bir yılını parmaklıklar ardında geçirdi. Toremuratov’u “anayasal düzene saldırı” şüphesiyle arananlar listesine alan Özbekistan’ın talebi üzerine gözaltına alındı.

Kendisi ve Kazakistan’da yaşayan diğer dört Karakalpak aktivisti hakkında, geçtiğimiz yıl Almatı’da, sakinleri Taşkent’in cumhuriyetin anayasadan ayrılmasına izin veren hükümlerin Anayasa’dan çıkarılması önerisine karşı çıkan Karakalpakstan’ı desteklemek için bir basın toplantısı düzenledikten sonra Özbekistan’da ceza davaları açıldı. Özbekistan referandum usulüyle. Temmuz 2022’de Nukus’taki protestolar vahşice bastırıldı ve en az 20 kişi öldü. Kan dökülmesinin ardından yetkililer tartışmalı değişiklikleri geri çekti. Daha sonra isyanı organize etmekle dış güçleri suçladılar ve Karakalpakstan’da ve ülke dışında baskıya başladılar. Kazakistan’da yaşayan Karakalpaklara da bu makine çarptı.

Toremuratov, mahkeme tarafından belirlenen tutuklama süresinin dolduğu 13 Eylül 2023’te Almatı duruşma öncesi gözaltı merkezinden serbest bırakıldı – 12 ay. Ancak kendisi tekrar hücreye gönderilebileceğini de göz ardı etmedi. iade talebine yeni bir hamle verilmesi halinde.

Korkularını “Özbekistan’da hâlâ aranıyoruz” diye açıkladı.

Birkaç ay sonra Toremuratov kendini tecrit edilmiş halde buldu. Ama bir Kazak hapishanesinde değil, Avusturya’daki bir sınırdışı merkezinde.

Kazakistan’dan Avrupa’ya giden yol

Toremuratov, Varşova’daki Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) konferansına katılmak üzere Ekim ayında Kazakistan’dan ayrıldı.

Viyana merkezli Avrasya Özgürlüğü grubunun başkanı insan hakları savunucusu Leila Nazgul Seyitbek, Toremuratov’un memleketindeki Karakalpaklara karşı sistematik ayrımcılık sorunlarını dile getirdiği bir konferansta yaptığı konuşmanın ardından Özbek diplomatlardan gelen tehditleri bildirdiğini söylüyor. Kısa süre sonra sığınma başvurusunda bulunduğu Avusturya’ya gitti.

Viyana bu talebi reddetti ve 6 Kasım’da Dublin Anlaşması uyarınca (özellikle sığınma başvurusunu değerlendirme sorumluluğunun vizeyi veren devlete ait olduğunu belirtiyor) onu Polonya’ya sınır dışı etme kararı aldı.

Avrasya Özgürlüğü örgütü, Toremuratov’un önce Avusturya’da Salzburg’daki bir mülteci gözaltı merkezinde bulunduğunu ve 26 Şubat’ta bir sınırdışı merkezine nakledildiğini söylüyor. Transfer sırasında telefonuna el konuldu, şu anda kendisi ile herhangi bir iletişim yok.

Kışın son gününde Varşova’ya sınır dışı edilmesi planlanıyor. Leila Nazgul Seyitbek, Toremuratov’un Polonya’ya sığınma başvurusunda bulunmayı planladığını bildirdi.

“Fakat durumun nasıl gelişeceği büyük bir soru.” İnsan hakları aktivistleri onun kaderine ortak olacak mı, Polonyalı yetkililer onun karşılaşabileceği tehditleri dikkate alacak mı? Bunu tahmin etmek imkansız” diyor insan hakları aktivisti Azattyk’e (Radio Liberty’nin Kazakça baskısı) yaptığı yorumda.

Toremuratov’un içinde bulunduğu durumun çok zor olduğunu belirtiyor. Avrupa ülkeleri geçmişte Orta Asyalı muhaliflerin sığınma taleplerini reddederek onları Tacikistan ve Özbekistan’a iade etmişti.

– Şartları değerlendirirsek Toremuratov’un sığınma şansı yüksek. Ancak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına rağmen insanların sınır dışı edildiği vakaları da gördük” diye devam ediyor Seyitbek. – Avrupalı ​​yetkililer Orta Asya’daki muhaliflerin durumuna dair anlayış göstermiyor. Aşırılıkçı yazılarla suçlanan kişinin aşırılıkçı ya da terörist olmadığını, ifade özgürlüğünü kullandığı için zulüm gördüğünü anlamıyorlar. Bu bağlamda, durumları aynı olmasına rağmen, Avrupa’da Belaruslulara karşı tutum Orta Asya’dan daha iyi: diktatörlük ve insan haklarının bastırılması.

Avrasya Özgürlüğü’nün Karakalpak aktivistinin davasına diğer insan hakları örgütlerini de dahil etmeye çalıştığını söylüyor.

Savunmasız konum

Leila Nazgul Seyitbek, Toremuratov’un konumunun artık Kazakistan’da kalması durumunda olduğundan daha da savunmasız olduğunu söylüyor. Almatı’da, ülkenin önde gelen insan hakları örgütü olan Kazakistan İnsan Hakları Bürosu, Karakalpaklara hukuki destek sağladı, onlara avukat tuttu ve sığınma başvurusunda bulunmalarına yardımcı oldu (Kazak yetkilileri, sığınmacılara sertifika vererek sığınma taleplerini reddetti).

Uluslararası insan hakları örgütlerinin defalarca belirttiği gibi Karakalpak aktivistleri Özbekistan’a iade edilirse işkence ve uzun süreli hapis cezasıyla karşı karşıya kalacaklar.

Büro temsilcisi Andrey Grishin daha önce OpenDemocracy platformuna ilişkin bir yorumda bulunmuştu. kayıt edilmişKarakalpakların Özbekistan’da “hileli yargılamalarla karşı karşıya kalabileceği” yönünde.

Grishin, “Bunu, Özbek yetkililerin muhaliflerine ve daha önce Karakalpakstan’daki protestolar nedeniyle tutuklananlara nasıl davrandığına ilişkin önceki uygulamalardan biliyoruz” diye vurguladı.

Özbekistan’da Nukus olayları sonrasında onlarca kişi hapis cezasına çarptırıldı. Bunlar çoğunlukla sivil aktivistlerdir. Mahkum edilenler arasında gazeteci Dauletmurat Tadzhimuratov da var. 16 yıl hapis cezasına çarptırıldıonu “kitlesel isyanlar düzenlemekle” suçladı.

İnsan hakları aktivistlerine göre protestoları bastırmak için aşırı güç kullanan güvenlik güçleri hakkında mahkemeler tek bir mahkumiyet kararı vermedi.

Karakalpak gençliği, yetkililerin tutumuyla örtüşmeyen siyasi görüşlerini açıkça ifade etmeleri nedeniyle son iki yıldır hapis cezasına çarptırılma baskısıyla karşı karşıya kaldıklarını belirtiyor.

Karakalpakstan’da yaşananları anlatan ve uluslararası medyaya röportaj verenlerden biri de Kazakistan diasporasının lideri Akılbek Muratov (Muratbai) oldu. Ekim ayında Almatı’daki Özbek konsolosluğuna çağrıldığını ve burada kendisinden acilen “ifadelerinin tonunu yumuşatmasının” istendiğini bildirdi. Birkaç ay sonra onun için geldiler…

15 Şubat akşamı geç saatlerde Muratbay, Özbekistan’dan bir güvenlik görevlisiyle birlikte gelen polis ekipleri tarafından evinden alındı. Daha sonra Almatı mahkemesi onun 40 gün süreyle tutuklu kalmasına izin verdi. Kazak polisi Taşkent’in iade talebini değerlendirdiklerini söyledi. Özbekistan, Muratbay’ı “toplu ayaklanma çağrısı yapmakla” suçluyor ve eğer Taşkent’e iade edilirse uzun bir hapis cezasına çarptırılabilir.

Muratbay’ın avukatı iddia ediyorÖzbek yetkililerin, Temmuz 2022’de Nukus’ta yaşanan olayların üzerinden geçen 500 günü anmak için “kitlesel huzursuzluk ve şiddete yönelik kamuya açık bir çağrı” olarak değerlendirdiği: Karakalpak aktivistleri, 13 Kasım 2023’te ışıkları 16 dakika süreyle kapatmayı talep etti (Tadzhimuratova) mahkum 16 yıla kadar hapis). Ayrıca Muratbay’ın, Koshkarbai Toremuratov’un Ekim 2023’te Varşova’da düzenlenen aynı AGİT konferansında yaptığı konuşmanın videosunu yayınlaması da “kamu güvenliğini tehdit eden malzemelerin dağıtımı” suçlamasıyla dava açılmasına gerekçe olarak gösterildi.

İnsan hakları grupları Arama Astana, Muratbay’ı iade etmeyecek ve gözaltından salıvermeyecek.

Özbekistan tarafından da Koshkarbay Toremuratov gibi bir yıldır aranan Kazakistan’daki Karakalpak aktivisti Tleubike Yuldasheva kaldı tutuklu, kendisi gibi düşünen insanların son derece zor durumda olduğuna inanıyor. Toremuratov Avrupa’da sınır dışı edilmeyi bekliyor, Muratbay Kazakistan’da gözaltında ve diasporanın diğer birçok aktif üyesi de belirsizlik içinde.

“Sanki yetim kalmışız gibi.” Karakalpakstan bizim desteğimiz olamaz. Bir ülkemiz var ama bizim desteğimiz değil. Kazakistan bize mülteci statüsü vermedi. Özbekistan’da suçlandığımız makaleler ciddidir” diyor Tleubike Yuldasheva. – BM ve insan hakları örgütlerinin, kendisini zor durumda bulan Koshkarbay ve aynı Karakalpak aktivistine mülteci statüsü verilmesi talebiyle Polonya’ya başvurabileceğini düşünüyorum. Otoritelerden geçiyoruz, bu insanı yoruyor, kırıyor. Yaşama isteği yok oluyor…

Zhanagul Zhursin materyalin hazırlanmasına katıldı.