İstatistiklerde yer alan 1 milyon seçmen MSK listesinde nasıl “kayboldu”?

Seçim ortamı: Seçmen listesinde ismi bulunmayanlar, iki yere kayıtlı olanlar, ölü olduğu halde hayatta gibi görünenler…

Olağanüstü başkanlık seçimleri zaten gerçekleşti. Merkezi Seçim Komisyonu’nun (MSK) açıkladığı ön görüşe göre İlham Aliyev, iktidarının önümüzdeki 10 yılına yüzde 92,05 oyla girdi.

7 Şubat seçimleri sırasında ve öncesinde pek çok kişi seçmen kütüklerinde adını bulamadığını söyledi. Gazetecilerin çekim yaptığı birçok sandıkta ismini listeye yazarak oy kullanan vatandaşların olduğu fark edildi. Ancak Merkez Seçim Komisyonu’nun resmi internet sitesi bunu söyleyenleri ilk anda bu taleple karşılıyor.: “Seçmen kütüklerinde adınızı arayın”.

Aranan isimlerA her zaman seçmen kütüklerinde bulunmaz.

Seçim öncesi çoğunlukla akıllarda kalan seçmen listelerinin nasıl güncelleneceği ve tespit edilen eksikliklerin nasıl giderileceğine ilişkin konular uzun süredir ihmal ediliyor. Örneğin ayrı sandıklarda isimleri iki kez kaydedilen, isimleri artık orada olmayan veya kayıtlı adresi olmadan seçmen kütüklerinde ismi yer alan seçmenler için bu süreç nasıl gerçekleşiyor?

“Kız kardeşim ve ben ismimi seçmen listesinde bulamadık. Konunun sosyal ağda duyurulmasının ardından Merkezi Seçim Komisyonu’nun (MSK) basın servisi, ismimizi listeye koyabileceklerini söyledi. – diyor gazeteci Ulviyya Şahin.

Ona göre kimlik belgesinde soyadlarıyla kendilerini aradıklarında isimlerini bulamamışlardı. Gerçi yeni soyadları kimlik belgesine yansımıştı. 2019 yılında U. Shahin yeni soyadıyla tescilli belgeyi aldı.

Ancak MSK seçmen listelerini periyodik olarak güncelliyor mu?

Devlet İstatistik Komitesi’nin 2023 yılı verilerine göre Azerbaycan’da 0-17 yaş grubundaki çocukların sayısı 2 milyon 668 bin 300. Toplam nüfus 10.127.100 kişidir. Bu durumda seçme hakkının kazanıldığı yaş olarak 18 alınırsa seçmen sayısı 7 milyon 458 bin 800 civarında oluyor. MSK internet sitesinde toplam seçmen sayısı 6.334.178 (30 Mayıs 2023) olarak listeleniyor. Fark 1.124.622 kişidir.

Seçmenlerin tam sayısına ilişkin bir sonraki rakam MSK başkanı Mazahir Panahov’dur. seslendirdi. Ona göre seçmen listelerinde şu anda 6 milyon 478 bin 623 seçmen ismi bulunuyor. Bu durumda 18 yaşını doldurmuş seçmenler ile seçmen listesinde adı bulunan seçmenler arasındaki fark 980 bin 177 kişi oluyor.

Seçmen listesinde adı Süleymanlı ve Süleymanov olarak iki kez anılan Sivil Haklar Enstitüsü Başkanı Beşir Süleymanlı, seçmen listelerinde hâlâ ciddi sorunların yaşandığını söylüyor:

“Çünkü listeler MSK’nın belirttiği şekilde doğru bir şekilde kontrol edilmiyor. Çok az sayıda eve giderek seçmenleri tespit ediyorlar. Diğer durumlarda Toplu Konut İdaresi’nden hazır nüfus listesi alınır. Bu nedenle bazı durumlarda seçmenin adı birden fazla sandıkta yer alabiliyor.”

Böylece Yevlah ilçesi 52 numaralı seçim bölgesi 36 numaralı mahallede Süleymanlı soyadıyla, aynı ilçenin 34 numaralı mahallesinde ise Süleymanov soyadıyla kayıtlıdır.

Bu bağlamda komisyon üyesi İlkin Şahbazov, gazetecinin MSK’ya yönelttiği soruyu yanıtladı. Kalıcı seçmen listesinin her yıl 30 Mayıs’a kadar MSK tarafından belirlenen formda her sandık merkezi için bölge seçim komisyonu tarafından onaylandığını ve oy verme gününden en az 25 gün önce belirlendiğini söyledi. Kalıcı seçmen listeleri, oy kullanma hakkına sahip seçmenler hakkında ilgili yürütme makamları ve belediye kurum başkanları, askeri birlik komutanları tarafından sağlanan bilgileri içerir. Geçici seçmen listeleri, konsolosluklar veya diplomatik misyonlar ile seçmenlerin geçici olarak bulunduğu kurum başkanları tarafından oy kullanma hakkına sahip seçmenler hakkında sağlanan bilgileri içerir.

Halk aktivisti Vafa Nagy, Neftchala İlçe Belediyesi’nden seçmen listeleriyle ilgili bilgi aldığında kendisine bu listenin kendileri tarafından değil köy meclisi tarafından alındığının söylendiğini söylüyor:

“Listenin ilçe seçim komisyonu tarafından hazırlandığını söylediler. 43 No’lu bölgenin başkanı Vugar Aliyev ile konuştum. Seçim listelerini bir ay önce hazırlayıp Neftchala’daki seçim bölgesine gönderdiğini belirtti. Eğer sistem her yerde böyle işliyorsa 2000 doğumlu yeğenimin adının da listede olması gerekir ama yok.”

Beşir Süleymanlı, bir seçmenin askere gittiğinde adının o ilçedeki seçmen listesinden çıkarılması gerektiğini söylüyor:

“Ancak bazı durumlarda kaldırılmaz. Yurt dışına okumaya gidenlerin, çalışanların isimleri de var ama hepsinin değil. Dolayısıyla sms alıyorlar tabi ki bu bir ihlaldir. Listelerin her yıl 31 Mayıs tarihine kadar güncellenmesi gerekmektedir. “Maalesef yasal olarak bu yapılmıyor.”

Seçim İzleme Demokrasi Eğitim Merkezi (SMDT) Başkanı Anar Memmedli’ye göre asıl tartışma konusu Devlet İstatistik Komitesi ve MSK’nın sunduğu listelerdeki tutarsızlıklar. Dolayısıyla 18 yaş üstü vatandaş sayısı ile seçmen sayısı örtüşmüyor:

“Bu tutarsızlığı ülkeden ayrılma yani göç var diyerek açıklıyorlar. Bu nedenle seçmen listelerinde isimleri yer almadı. Ancak son yıllarda MSK çıkıklarla ilgili bazı değişiklikler yaptı. Esas olarak geçen yıl yeni seçim bölgeleri oluşturuldu, bazı seçim bölgelerinin bölgeleri diğerleriyle birleştirildi. Mesela Nahçıvan’da daha önce 7 ilçe varken şimdi 6 ilçe var. Bunu göçe bağlıyorlar, Nahçıvan’da nüfus göçü var diyorlar.

İstatistik Bakanlığı İstatistik Komitesi’nin, İstatistik Komitesi ile MSK tarafından açıklanan rakamlar arasındaki tutarsızlığı kamuoyuna duyurduğunu belirten A. Mammadli, şu konulara daha fazla dikkat edilmesi gerektiğini öne sürüyor:

“Yasalara göre ülkede 18 yaşını dolduran herkesin oy kullanma hakkı var. Öte yandan Devlet İstatistik Komitesi, örneğin 18 yaşını doldurmuş 6 buçuk milyon vatandaşın bulunduğunu söylüyor. MSK 5 milyon seçmenin olduğunu söylüyor. Soru şu: Bu 1,5 milyonluk fark nereden geliyor?

A. Mammadli, İstatistik Komitesi’nin geçen yılın eylül ayında ülkede 18 yaşını doldurmuş 7 milyon 200 bin vatandaşın bulunduğunu açıkladığını belirtiyor: “Otomatik olarak bunun 7 milyondan fazla seçmen anlamına geldiğini düşünüyorsunuz. Ancak MSK’nın açıkladığı son rakamlara göre seçmen sayısı 6 milyondan biraz fazla. Yaklaşık 1 milyonun üzerinde tutarsızlık var. Kaçınılmaz olarak sizi düşündürüyor.”

“Son seçim ile şimdiki seçim arasında MSK listesinde bir artış olduğu görülüyor ve İstatistik Komitesi’nin açıkladığı rakamı bir kenara bırakırsak ülkede 18 yaşını dolduranların olduğunu düşünüyoruz. her yıl bir artış yaşanıyor. Dolayısıyla geçen seçimlerde 5 milyon seçmen vardı, şimdi 6 milyon seçmen var ve 1 milyona yakın bir artış var. Bu bir doğal sayı olarak alınabilir ancak MSK bu artışın hangi kaynaklardan kaynaklandığını belirtmekte biraz zorlanıyor. Veya çok az bilgisi var”, – uzman bu konuda bilgi eksikliğinin daha belirgin olduğunu vurguluyor:

“Yani 18 yaşını doldurmuş kişilerin hesabıdır, oturup bakmak gerekir. Yurt dışında yaşayan Azerilerin ülkeye dönmesi gerçekten bir göç meselesi midir? Gerçekten bu numara yüzünden mi? Belirlemek zordur. CEC diyor ancak bunu doğrulayacak başka istatistiksel veri yok. Mesela 3 yıl içinde kaç vatandaş ülkeye döndü? 3 yılda kaç kişi oy kullanma hakkına sahip oldu? Hiçbir bilgi olmadığı için bunları bilmemiz zor.”.

Devlet İstatistik Komitesi’nin göçle ilgili açıkladığı bilgiye göre, 2022’de ülkeye daimi ikamet için gelenlerin sayısı 2 bin 900 olacak bir kişi vardı. O yıl daimi ikamet için ülkeyi terk edenlerin sayısı 1.100’dür.

Seçmen kütükleri nasıl hazırlanıyor ve güncellenmesinden kim sorumlu?

“Yasaya göre seçmen listelerinin yılda bir kez doğrulanması gerekiyor ve şunu da söyleyeyim, seçim komisyonları bunu çok kötü yapıyor. Başka bir deyişle, bölge seçim komisyonları gitmeli, tüm bölgeleri ziyaret etmeli, kendi bölgelerindeki nüfusu kontrol etmeli ve bunu önce DGM’ye, sonra da MSK’ya vermeli.” A. Mammadli, bu kurala her zaman uyulmadığını söyledi.

2016 yılında aile üyelerinden hiçbirinin celp almaması nedeniyle skandala yol açtığını söyleyen avukat Jala Bayramova’ya göre, bu olaydan sonra 17 yaşındaki erkek kardeşinin adı seçmen listesine eklendi:

“Tekrar kontrol ettim, tüm aile üyelerimin adı listede. 3 yıldır Azerbaycan’a gitmiyorum ama adım hâlâ listede.”

MSK’nın gazetecinin sorusuna verdiği yanıtta, Seçim Kanunu’nun 47.2 maddesi gereği bir vatandaşın sandıktaki seçmen listesine dahil edilmesi durumunda böyle bir durumun söz konusu olduğu belirtiliyor:

“Vatandaşın, ikamet yerinin kaydını yürüten organ tarafından belirlenen ilgili oy verme merkezinin topraklarında daimi olarak yaşaması gerçeğine dayanmaktadır (en azından oy verme merkezinin topraklarında en az bir süre yaşıyor olması). Seçimlerin atanmasına ilişkin kararın (emir) resmi olarak yayımlandığı günden önceki 12 ayın 6 ayı.”

Yanıtta, seçim bölgesi asıl seçmen listelerinin her yıl en geç 5 Mart tarihine kadar iki nüsha olarak hazırlandığı belirtilirken, bu nüshaların ilçe seçim komisyonu başkanı ve sekreterleri tarafından imzalandığı vurgulandı:

“Seçim Komisyonunun mührü ile onaylanır ve her yıl 5 Nisan’a kadar Merkez Seçim Komisyonuna sunulur. Merkez Seçim Komisyonu seçmen listelerinde tutarsızlıklar tespit ettiğinde bu listeler düzeltiliyor ve 25 Mayıs’a kadar ilçe ve ilçe seçim komisyonları tarafından onaylanıyor.

“Bunu yapmıyorlar. İçişleri Bakanlığı’nın ya da yerel yönetimlerin, belediyelerin listelerini alıyorlar ve bu kadar seçmen var diyorlar. Ama kapı kapı dolaşmıyorlar, kontrol etmiyorlar. Doğru, bu başlı başına bir kaynaktır. Seçim komisyonları zamanımızın olmadığından şikayet edebilirler ama kanun bunu böyle tanımlamış. Bunun yılda bir kez kontrol edilmesi gerekir. Sürecin Şubat ayında başlaması ve 31 Mayıs’ta bitmesi gerekiyor. A. Memmedli diyor.

Mevcut listenin seçmen listesine eklendiği yönünde gözlemlerini dile getiren Anar Memmedli, bu durumda yeniden kontrol yapılmadığını söylüyor.

Tanımadığım insanlar evimde kayıtlı

Sosyal ağlarda çeşitli kişiler, evlerine kayıt olan yabancılar hakkında hukuki danışmanlık talep ediyor. Bu uygulamalardan birinde sosyal ağ kullanıcısı Parviz Gurbanov, 2016 yılında satın aldığı evin tanımadığı kişilerin adına kayıtlı olduğunu yazıyor.

MSK’nın buna cevabı seçmen listelerinin 2 nüsha olarak hazırlanmasıydı. Seçmen listesinde yer alan seçmenlere ilişkin bilgiler listede alfabetik sıraya göre veya başka bir sıraya göre (yerleşim bölgeleri, sokaklar, evler) yer alır. Seçmenin soyadı, adı, soyadı, doğum yılı (18 yaşını doldurmuş olanlar için ayrıca doğum ayı ve günü), daimi ikamet adresi (ikamet yeri ise sokak, bina ve ev numarası) geçici ikamet yeri – hastane, sanatoryum, rekreasyon) listelerde yer alır, evinin veya başka bir yerin adresi) ve oy verme merkezinin numarası.

Kayıtlı adresi olmayan kişiler MSK seçmen listelerinde bulunabilir.

Anar Memmedli, genel olarak Azerbaycan’ın seçim sisteminde seçmenlerin kaydıyla ilgili durumun çok kaotik olduğunu, bu süreçte netlik olmadığını, yani İlçe Seçim Komisyonu’nun belirli bir rakam verdiğini söylüyor. CEC bunu ortadan kaldırıyor, nasıl oluyor?

PS Yazarın yakın akrabası olan Garayeva Almas İnqilabkizi, 13. mikrobölge, ev 52, apartman 27’nin kayıtlı adresini 3 yıl önce terk etmiş ve 9 Eylül 2023’te vefat etmiş olmasına rağmen halen bu adreste kayıtlıdır.

Ayten Farhadova