Rejimin uzun vadeli planları. Sadyr Japarov ikinci dönem için Kamçibek Tashiev ile kol kola yarışıyor

Kırgızistan Bakanlar Kurulu Başkan Yardımcısı Edil Baisalov, 29 Ocak’ta yaptığı açıklamada, 55 yaşındaki Japarov’un bir dönem sonunda başkanlıktan ayrılmasına “halkın kendisinin izin vermeyeceğini” söyledi.

Baisalov, Radio Azattyk’in (Radio Liberty’nin Kırgızistan baskısı) ev sahipliği yaptığı “Uzman Taldait” (“Uzman Analizi”) talk şovunda bir soruyu yanıtlarken, “Başkanımız bir sonraki seçimlere katılacak” dedi.

“Anayasa buna izin veriyor, o yüzden yarı yolda bırakmaz. Halkın kendisi buna izin vermeyecektir. Halkın umudu var ve önümüzdeki üç yıl içinde büyük başarılara tanık olacaklar” dedi Baisalov.

Baisalov’un sözleri, Kırgız liderinin resmi olarak 2026’da gerçekleşecek olan bir sonraki cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılacağını belirten Japarov’un resmi temsilcisi tarafından hızla doğrulandı.

Japarov’un fiili eş yöneticisi Tashiyev, Aralık ayında Japarov’un ikinci dönem görevlendirilmesi fikrini onaylayarak, Japarov’un bu görevi kendisinin üstleneceği yönündeki söylentileri ortadan kaldırdı.

Ayrıca cumhurbaşkanının uzun süreli bir ortağı, devlet başkanının eski Anayasa uyarınca Ocak 2021’de seçildiği için altı yıllık sürenin tamamı boyunca iktidarda kalma hakkına sahip olduğunu savunuyor. Bu anayasa, başkanların yeniden seçilmelerine izin vermiyordu. Ancak Tashiev, Facebook’ta yaptığı açıklamada, oylamadan birkaç ay sonra kabul edilen yeni Anayasanın buna izin vermesi nedeniyle, Japarov’un 2027 yılında yeni Anayasa kapsamında ikinci bir beş yıllık dönem için aday olabileceğini söyledi.

Bu ilginç olguyu açıklığa kavuşturan Tashiev şunları ekledi: “Sekiz yıl içinde ülkede Sadyr Japarov gibi halkı destekleyecek başka bir kişinin olacağına inanıyorum.”

Bütün bunlar, siyasetin genellikle kısa ömürlü olduğu bir ülkede rejimin uzun vadeli planlarına işaret ediyor gibi görünüyor: otuz yıllık bağımsızlıkta, ayrılmaya zorlanmak üç başkan.

Öte yandan Kırgızistan bugünlerde çok farklı görünüyor. Görünen o ki, başkanlarla aynı güce ve ayrıcalığa sahip görünen sahne arkası etkileyicileri artık yok oldu.

İktidar ile muhalefet arasında koşuşturan ve seçimlerde her zaman rekabete hazır olan siyasetçilerin ve iş adamlarının atlıkarıncası da ortadan kayboldu.

Kırgızistan’ın bir zamanlar canlı olan sivil toplumu, aktivistler, gazeteciler ve siyasi muhaliflere yönelik sürekli tutuklamalar ve hapis cezaları nedeniyle tamamen sessiz olmasa da sessizleşti.

İsveç Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nden analist Johan Engvall, “Geçici dönemde mevcut liderlik, gücü merkezileştirme konusunda önceki liderlere göre daha iyi bir konumda görünüyor” dedi. Ancak Kırgızistan tarihinin bize öğrettiği bir şey varsa o da hükümetin çok ileri gitmesi durumunda her şeyin hızla değişebileceğidir.”

“Gelir akışını” yakalayın

Japarov ve Tashiyev’in iktidara gelmesinden önceki on yılda Kırgızistan, cumhurbaşkanının iktidarı kendi ellerinde sağlamlaştırma yeteneğini sınırlamak için özel olarak tasarlanmış bir anayasa altında faaliyet gösteriyordu.

Elbette işler her zaman böyle gitmedi ama temel yasanın eski versiyonuna göre halk tarafından seçilen ilk cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev, en azından bir daha aday olamayacağı gerçeğini kabul etti.

2010 Anayasası’nın kabul edilmesinin nedeni, devrimlerle devrilen ülkenin ilk iki cumhurbaşkanı Askar Akayev ve Kurmanbek Bakiyev’in, aile bireylerinin önemli desteğiyle iktidarlarını güçlendirmek ve genişletmek için adımlar attıkları sırada davranışlarıydı.

Bu siyasi türbülans, Kırgızistan ile rejimlerin zorluklara göğüs gerebildiği Kazakistan, Tacikistan ve Özbekistan gibi komşu ülkeler arasında açık bir fark haline geldi.

Kırgızistan hakkında Yatırım Piyasası Olarak Devlet adlı kitabın yazarı Engvall’a göre, fark kısmen Kırgızistan’ın politik ekonomisinin tarzında yatıyor.

Engvall, e-postayla gönderdiği bir yazıda şöyle açıkladı: “Kırgızistan’da siyasi güç ve ekonomik zenginlik yakından bağlantılıdır, ancak ülkenin ekonomik kaynakları her zaman çeşitli iş adamları ve parlamenterler arasında nispeten dağılmıştır ve başkanlar en kazançlı gelir akışları üzerindeki kontrolü tam olarak merkezileştirememiştir.” RFE/RL’ye yorum yapın.

Şimdilik, Japarov ve Tashiyev’in, her ikisinin de liderliğini üstlendiği otoriter Bakiyev’in hatalarından ders çıkardığı görülüyor.

Hükümet güçlerinin 2021’de yabancıların kontrolündeki Kumtor altın madeninin kontrolünü ele geçirmesi ve Kanadalı Centerra Gold şirketinin daha sonra hükümetle mahkeme dışı bir anlaşmaya varması sırasında “gelir akışlarını” ele geçirmek en büyük öncelikti.

İkilinin iktidara gelmesinden sonraki ilk yıl içinde gerçekleştirilen hamle, hükümet gelirlerini artırdı, devlet maaşlarının artırılmasına olanak tanıdı ve bu da cumhurbaşkanının yüksek reytinginin korunmasına yardımcı oldu; bu, yolsuzluğuyla meşhur Bakiyev için her zaman bir sorundu.

Mayına el konulmasıyla eş zamanlı olarak yetkililer, Kumtor’daki yolsuzluğa ilişkin ceza soruşturması kapsamında üst düzey politikacıları gözaltına almaya başladı. Önce onları parayı dağıtmaya zorlamayı unutmadan serbest bırakıldılar.

Tashiev’e göre örneğin eski başbakan ve cumhurbaşkanı adayı Ömürbek Babanov devlete 1 milyar som (11 milyon dolardan fazla) aktardı. Daha küçük nakit inekleri de kamulaştırıldı.

Geçtiğimiz yıl yetkililer, ülkenin en büyük votka üreticisi Ayu’nun kamulaştırıldığını duyurdu. Temel şirket lehtarıHasta olduğu ve yurtdışında yaşadığı söylenen, geçmişte partinin 2015 ve 2020 yıllarında parlamento seçimlerine katılımının finanse edilmesine yardımcı oldu.

Ve işte bu ikisi

Peki, birçok Kırgız için hangi hükümet olursa olsun, yozlaşmış ve çökmüş bir sistemin simgesi haline gelen bu iki adamla ne yapılmalıydı?

Kaçakçılık ve kara para aklamayla ilgili çok sayıda soruşturma sırasında Azattyk ve diğer medya kuruluşlarıyla konuşan kaynaklar, suç lordu Kamchybek Kolbaev ve eski gümrük memuru Raimbek Matraimov’u milyarlarca dolar değerinde bir yeraltı imparatorluğunun üyeleri olarak tanımladı.

ABD Hazine Bakanlığı, Kolbaev’i ulusötesi uyuşturucu ve insan kaçakçılığına karışan “taçlı hukuk hırsızı”, Matraimov’u ise yozlaşmış bir gümrük planına katılımı sonucunda “yüz milyonlarca dolar” kazanan bir adam olarak nitelendirerek her ikisine de onay verdi. “Hukuk hırsızı”, geleneksel olarak eski Sovyet cumhuriyetlerindeki suç gruplarının liderlerine verilen suç hiyerarşisindeki en yüksek unvandır.

Ancak Kırgızistan’da hem Kolbaev hem de Matraimov cezadan muaf tutuldu; bu, her iki adamın da Japarov’un saltanatının başlarında harcadıkları son derece sembolik hapis cezalarının da altını çizdiği gibi, piyasaya sürülmüş ve güç oluğunda hayata dönmüş gibi görünüyor.

Ancak artık durum böyle değil.

Ekim ayında Kolbaev, Devlet Ulusal Güvenlik Komitesi memurları tarafından Bişkek’in merkezindeki bir restorana gündüz vakti düzenlenen dramatik bir baskında vurularak öldürüldü; bu, şüpheli gangsterlere karşı ülke çapında bir baskının başlangıcı oldu.

Bu kötü şöhretli suçluların çoğu o zamandan beri video itiraflarda bulundular. feragat suç hayatından.

Zhaparov, memleketi Issyk-Kul bölgesinin yerlisi olan Kolbaev’in öldürülmesi hakkında uzun süre neredeyse hiçbir şey söylemedi.

Ancak 25 Ocak’ta cumhurbaşkanı devlet haber ajansına verdiği bir röportajda Kolbaev’in, Japarov’un kendisi de bir muhalefet figürü olduğu ve hapis cezasını çekerken parlamento seçimleri etrafındaki huzursuzluk sırasında iktidara gelmesine yardım ettiği yönündeki uzun süredir devam eden suçlamaları reddetti.

Matraimov’a gelince, onun için resmi olarak bir tutuklama emri çıkarıldı, ancak nerede olduğu bilinmiyor.

27 Ocak’ta eski yetkilinin doğduğu Oş’ta konuşan Tashiyev, yetkililerin Matraimov’un tüm mallarına el koymaya başladığını söyledi ve eski diktatörün gelecekte Kırgızistan’da yaşamak istiyorsa mütevazı bir Chevrolet Matiz kullanması gerekeceği konusunda şaka yaptı.

Bağımsız siyaset bilimci Aizhan Sharshenova, Azattyk’e, Kolbaev “romantize edilmiş bir ceza kanununa sahip güçlü bir adam imajı” yaratmayı başarmış olsa bile Kırgız halkının muhtemelen çiftin düşüşünü memnuniyetle karşılayacağını söyledi.

Ancak Sharshenova, iktidarda olanlar olmasa bile Kırgızistan’ın yeni “kesinlikle otoriter” siyasi sisteminin “yapılandırılmamış” kaldığını ve kurumsal gelişmeye dair çok az işaret gösterdiğini öne sürüyor.

Azattyk ile yaptığı röportajda Sharşenova, “Hükümetin tüm organlarının mevcut işleyişindeki temel sorun, bunların kişilik odaklı olması ve iki liderin (Başkan Japarov ve güvenlik servisi başkanı Tashiyev) etrafında dönüyor gibi görünmesidir” dedi.