Azerbaycan’da cumhurbaşkanının akrabalarının bankaları gelişiyor
20 yıl önce Azerbaycan’da iktidar otokratik Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’den oğlu İlham’a geçti. Bu süre zarfında akrabaları, doğal kaynaklar, havayolu ve inşaat gibi sektörlerdeki devlet sözleşmeleri yoluyla büyük servetlerin sahibi oldu. Azerbaycan cumhurbaşkanının ailesinin bir diğer büyük gelir kaynağı da bankacılık sektörüydü: Aliyev’in kızları ve diğer akrabaları, özel kredi kuruluşları aracılığıyla milyarlarca dolar değerindeki varlıkları kontrol ediyor. Azadlig’in araştırması, bankalarının etkisinin giderek arttığını gösterdi.
2015’ten bu yana, tamamen veya kısmen Aliyev ailesi tarafından kontrol edilen dört banka, ülkedeki pazar paylarını üç katına çıkardı; petrol fiyatlarındaki keskin düşüşün bir sonucu olarak ulusal para birimi manatın değer kaybetmesi hane halkı tasarruflarını sert bir şekilde etkiledi. ve kamuoyunda panik yarattı.
PASHA Bank, Kapital Bank, Xalg Bank ve Eurasia Bank, devletin iş geliştirme programı kapsamında yüz milyonlarca manat tutarında kredi hizmeti veren en büyük kredi kuruluşları oldu.
Azadlig araştırmasına göre, Aliyev’e bağlı bankaların varlıklarının değeri 2015’teki 4 milyar manattan (devalüasyon öncesi oranlarla 5,1 milyar dolar) 2022’nin sonunda 20 milyar manata (cari oranlarla 11,8 milyar dolar) yükseldi. Bankacılık sektörünün mali tablolarına dayanmaktadır.
Ekonomist Natig Jafarli, Azerbaycan anti-tekel yasasına göre yüzde 35’in üzerindeki pazar payının baskın kabul edildiğini ve düzenlenebileceğini ancak uygulamada durumun hiçbir zaman böyle olmadığını söylüyor. Bu bankaların sahip olduğu toplam pazar payı, 2015’teki yüzde 38’den şu anda yüzde 30’a düşen devlet kredi kuruluşlarının payını aşıyor.
Aynı zamanda, manatın devalüasyonu ve Azerbaycan Merkez Bankası’nın Ocak 2015’te bankacılık sektöründe çalışmak için gerekli asgari sermayeyi beş kat artırarak 50 milyon manata (64 $) çıkarma kararı sonrasında 20’den fazla rakip piyasadan ayrıldı. milyon).
Aliyev’e bağlı bankaların son sekiz yılda keskin büyümesi devalüasyonun sonuçlarına bağlanabilir, ancak bu bankalar varlıkları rakiplerinden çok daha aktif bir şekilde emiyorlar. Ayrıca işletmeleri desteklemek için ucuz devlet kredileri aldılar ve bu da bu bankaların halka kredi vererek para kazanmalarına olanak sağladı.
Bankacılık analistleri, devletin daha az siyasi bağlantısı olan rakiplerin zararına Aliyev bankalarını tercih ettiğine ve bunun fiili bir oligopolle sonuçlandığına inanıyor: Girişimciler ve nüfus kredi alma konusunda daha az seçeneğe sahip ve krediler onlara daha pahalıya mal oluyor.
62 yaşındaki Aliyev 2003 yılında iktidara geldi ve o günden bu yana petrol ve doğal gaz kaynakları açısından zengin olan ülke üzerindeki kontrolünü artırdı. Geçtiğimiz günlerde Azerbaycan’daki siyasi durum ve temel hak ve özgürlükleri kısıtlayan yasalar göz önüne alındığında kazanacağından emin olduğu 7 Şubat’ta erken cumhurbaşkanlığı seçimini duyurdu. Ülkenin cumhurbaşkanı yedi yıl için seçiliyor, dönem sayısı sınırsız.
Azerbaycan almak Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün Yolsuzluk Algılama Endeksi’nde 180 üzerinden 157. sırada yer aldı. ABD Dışişleri Bakanlığı, “ülkenin ekonomisine ulusal hükümetle bağlantılı küçük bir şirket grubunun hakim olduğunu” belirtti.
Azadlıg, Aliyev’e yakın dört bankanın da yorumlarını istedi. Yayınlandığı tarihte sadece Kapital Bank’tan yanıt alınmıştı. Varlıkların büyümesinin çevrimiçi hizmetlerin genişlemesi ve diğer teknik yeniliklerle ilişkili olduğuna dikkat çekiyor. Devlet Girişimciliği Geliştirme Fonu aracılığıyla kredi verilmesi konusundaki soru üzerine banka, “ilgili devlet kurumlarıyla” iletişime geçilmesi tavsiyesinde bulundu.
Bazıları için her şey, bazıları içinse geri kalan her şey
20 yıllık çalışmanın ardından Ekim ayında kapalı Bakü bankası Muganbank. Azerbaycan Merkez Bankası “sermaye yeterliliği şartlarının ihlali nedeniyle” lisansını iptal etti. Beş ay önce de benzer bir durumdaydı varlığına son verildi Günay Bankası.
Son sekiz yılda toplam 22 banka, büyük ölçüde sıkılaşan sermaye gereksinimleri ve düşen petrol fiyatlarının neden olduğu döviz krizi nedeniyle kapandı. Bu, 2015 yılı başında Azerbaycan’da faaliyet gösteren 45 bankanın neredeyse yarısıdır.
Parlamentonun ekonomi politikası komitesi eski başkanı ve iktidardaki Yeni Azerbaycan partisinin bir üyesi olan Ali Alirzayev, Azadlig ile yaptığı görüşmede bunu normal bir süreç olarak nitelendirdi: “Şirketlerin dinamik olarak gelişen piyasa ekonomisine uyum sağlaması gerekiyor. Analiz edilecek veya suçlamalara atılacak hiçbir şey yok – bu piyasanın kanunudur. İstatistiksel rakamlara takılıp kalmamalı, eskiden banka 45 olsaydı şimdi 45 olmalı dememeliyiz.”
Son on yıldaki konsolidasyonlar sonucunda Azerbaycan’ın en büyük beş bankasından üçü – PASHA Bank, Kapital Bank ve Xalg Bank – kendilerini Aliyev’in iki kızı ve 2017’den bu yana ülkenin ilk cumhurbaşkanı yardımcısı olarak görev yapan First Lady Mehriban Aliyeva’nın akrabasının kontrolü altında buldular.
Her üç bankanın da denetlenen mali tablolarında, Leyla ve Arzu Aliyev ile Mehriban’ın babası Arif Paşayev’in nihai sahipleri olduğu belirtiliyor. PASHA Bank ve Kapital Bank’ın ortak sahibi Mehriban Aliyeva’nın kuzeni Jamal Pashayev’dir. Her iki durumda da hisseler, finans, inşaat ve turizm sektörlerinde varlıkları bulunan ülkenin en büyük holdinglerinden biri olan PASHA Holding veya şubeler ve diğer şirketler aracılığıyla kayıtlıdır.
Aliyev ailesinin kontrolündeki dördüncü banka Bank Eurasia, nihai sahiplerini açıklamıyor ancak Azadlıg, PASHA Holding’in PMD Grup şirketi aracılığıyla yüzde 37,5 hisseye sahip olduğunu öğrendi. Sızdırılan Pandora Papers belgelerine göre, hisselerin yüzde 25’i de yasal temsilcisi Aliyev’lerin gizli offshore imparatorluğuyla bağlantısı olan eski vergi bakanlığı yetkilisi Eşref Kamilov olan Azbiznescom’a ait.
Aliyev’e bağlı bankaların piyasa hakimiyeti, devlet bankaları hesaplamaların dışında bırakıldığında daha da belirgin hale geliyor: bu durumda, 2023 başı itibarıyla 12 milyar dolarlık birikmiş varlıkları, tüm özel bankacılık sektörünün yüzde 63’ünü oluşturuyor. Azerbaycan Merkez Bankası’na göre bu bankaların 2022’deki toplam karı 486 milyon manata (285 milyon dolar) ulaştı ve 2023’te – 500 milyon manat (294 milyon dolar).
Bakü’de bankacılık sektöründe çalışan avukat Akram Hasanov, Azadlyg’e verdiği röportajda, krizin başlangıcında Merkez Bankası’nın kredileri ile Aliyev’e bağlı bankaların hızlı büyümesi arasında doğrudan bir bağlantı olduğuna dikkat çekti.
2015 devalüasyonundan önce birkaç yıl boyunca “Merkez Bankası onlara ucuz krediler verdi”. Hasanov, aynı zamanda diğer bankaların bu tür krediler almadığını ve bunları verme prosedürünün şeffaf olmadığını söylüyor. Nisan 2022’de, daha önce PASHA Bank’a başkanlık eden Merkez Bankası başkanı Taleh Kazimov ile iltimas sorununu tartıştığını belirtiyor. Banka kredilerinin eşit dağıtılması konusunda ısrar etti.
Azerbaycan Merkez Bankası, Azadlıg’ın özel kredi talebine ve bunların verilmesine ilişkin şartlara yanıt vermedi. Ancak Günay Bankası’nın eski başkanı Mahmud Memmedov, Merkez Bankası’nın Mayıs 2023’te lisansını iptal etmesinden kısa bir süre önce basına eleştiri yaparak şunları söylemişti: “500-600 milyon manat tutarında kredi tahsis edilen bankalar vardı. ama onlara 1-2 milyon manat bile kredi verdiğimiz için üzüldük.” Memmedov, Azadlıg’ın bu açıklamaya ilişkin yorum yapma talebine yanıt vermedi.
Krediler ucuz ve ucuz değil
Aliyev bankacılık imparatorluğu yalnızca devlet memurlarına maaş ödemekten ve elektrik faturaları için ödeme kabul etmekten sorumlu değil, aynı zamanda girişimcilere devlet tarafından finanse edilen krediler de veriyor. Azerbaycan Ekonomi Bakanlığı’na bağlı Girişimciliği Geliştirme Fonu (EDF), 2022 yılı sonunda 952 milyon manat (560 milyon dolar) tutarında imtiyazlı kredi kullandırdı; bunun 699 milyon manat’ı (411 milyon dolar) bankalara krediydi.
Aliyev’lerle bağlantılı bankaların mali tablolarına göre, girişimcilere ve diğer borçlulara verilen kredilerin oranı yüzde beş ila yedi iken, kendileri FPP’den yüzde bir oranında kredi aldı. 2022 yılı sonu itibarıyla FPP kredilerinin yarısından fazlası Aliyev’e bağlı bankalar aracılığıyla verildi.
Ülke Merkez Bankası’na göre, Azerbaycan bankalarının 2023 yılında verdiği çeşitli kredilerden elde edilen toplam gelir üç buçuk milyar manat (iki milyar dolar) olarak gerçekleşti. Aliyev bankalarının payı yüzde 38’dir (1,3 milyar manat veya 765 milyon dolar).
Bazı girişimciler imtiyazlı kredi almadıklarını ve kredi verme kriterlerinden memnuniyetsizliklerini dile getiriyor. Shahin Najafov Bakü’de yaşıyor ve ülkenin batısındaki Şemkir’de bir çiftliğe sahip. Altı ay boyunca bankadan imtiyazlı kredi istediğini, ancak bankanın Bakü’de teminatlı mülk talep etmesi nedeniyle reddedildiğini söylüyor: “Ben kırsal bir çiftçiyim, neden Bakü’de mülküm olsun ki? Bir girişimci olarak bu yüzden kredi alamayacağım mı ortaya çıktı?
Başka bir çiftçi Guba bölgesinin Rustov köyünden Geybulla Memmedov – ayrıca ne kendisinin ne de komşularının imtiyazlı kredi almadığından şikayetçi. Bir buçuk yıldır bunu almaya çalıştığını ancak şu ana kadar başarılı olamadığını söylüyor.
Ekonomist Allahverdi Aydın, faiz oranlarının ek bir sorun haline gelebileceğini belirtiyor. Merkez Bankası’na göre tüketici kredilerinde ortalama oran yüzde 16, ancak bağımsız uzmanlar bu oranın daha yüksek olduğunu düşünüyor. Aydın, halkın zaten kredi ödemelerinde zorluk yaşadığını ve piyasada gelişen tekelin onlar için yalnızca ek sorunlar yaratacağına inanıyor.
“Diğer bankalar kapanırsa iktidardaki ailenin bankalarının pazar payı artacak” Aydın diyor. – Kapatılan bankaların müşterileri onlara yönelecek; insanların başka alternatifi kalmayacak.”
Andy Hale ve Riin Alyas materyalin hazırlanmasına katkıda bulundular.
