20 Ocak trajedisinden 2 gün önce ne oldu? – Haçmaz’daki olayla ilgili şok detaylar
34 yıl önce 20 Ocak trajedisi. Bu trajedinin 18 Ocak’ta yaşanması gerekiyordu. Moskova’da hazırlanan senaryo böyleydi. Gorbaçov, yedek asker ve subaylardan oluşan ordunun kuzeyden Azerbaycan’a girmesini emretti. Ama bunu engellemeyi başardılar…
İki gün sonra Azerbaycan tarihinin kara takvimi olan 20 Ocak yaşandı, engelliler öldürüldü. Bakü’nün o zamana kadar sessiz kalan sokakları arabalar tarafından yıkandı. O gün tanklar kanla sulanmıştı…
Ancak Azerbaycan tarihinde bu takvimler unutulmamıştır. Bundan 34 yıl önce 17-18 Ocak gecesi Rus askeri kademesi Kuzeyden Azerbaycan’a girdi. Hedef başkentti. Bu yol, Moskova için stratejik açıdan elverişli olmasının yanı sıra, Rusya’nın bu bölgeye yakın bölgelerinden gelen ağır silahlı asker ve subayların askeri bir trende toplanması avantajına da sahipti.
Haçmaz’a gelen askeri tren beklememesine rağmen ciddi bir direnişle karşılaştı. Halk arasında rayların üzerinde yatarak ölmeyi kabul edenler de vardı. Trenin Bakü’ye doğru ilerlemesine izin vermeyin…
İki gün geçecek, Sovyet askerleri Bakü’ye başka bir yönden girecek ve Bakü daha önce hiç görmediği bir baskıyla karşı karşıya kalacaktı…
17-18 Ocak etkinliklerinin doğrudan katılımcısı ve organizatörlerinden biri olan ve APC Haçmaz şubesi başkanı olan Aziz Mehdiyev, o döneme ilişkin ilginç gerçekleri Publika.az’a açıkladı.
“978 Nolu Askeri Tren Ana Hattan Kaldırılarak Çıkmaza Gönderildi”
“15 Ocak 1990’dan itibaren her yerde olduğu gibi kuzey bölgesinde de durum kötüydü. Dağıstan’dan Krasnodar ve Rusya’nın diğer bölgelerinde seferberlik yapılacağına dair bilgi aldık. Yedek askerler ve “partizan” denilen subaylar seferberliğe çağrıldı. Aralarında Ermeniler de var. Edinilen bilgiye göre bu gruplar Azerbaycan’a saldıracaklardı. Hedef Bakü’ydü. Bir gün geçti. Ayın 16’sı akşamı 978 numaralı askeri kademenin üzerine geldiğine dair bir bilgi daha aldık. Dağıstan’dan Bakü’ye gitmemizi sağladık. O günden itibaren bazı yolları kapatmaya başladık. Azerbaycan ile Rusya arasında çok sayıda polis karakolunun yanı sıra idari bölüme göre oluşturulmuş karakollar da vardı. Haçmaz İlçesi Halk Vekilleri Meclisi Yürütme Komitesi’nden kontrol noktaları düzenlenmesi ve karakollara gönüllülerin yerleştirilmesi yönünde karar aldık. Ayın 17’sinde tren Yalama istasyonuna geldi. Yaklaşımı hakkında bilgi aldık. bazı tedbirleri almak zorunda kaldı. Haçmaz şehrinde bütün itfaiye araçlarını sokağa çıkardık, alarm çalmaya başladılar. Haçmaz konserve fabrikasının dükkânlarından birini devraldık ve fabrikada durmadan düdük çaldık. O dönemde kasaba halkı Özgürlük Meydanı dediğimiz bölgede toplanmıştı. Halkın gelmesi için AKP’nin Guba, Gusar ve Deveçi ilçe şubelerine çağrıda bulunduk. Yaklaşık on bin kişinin katılımıyla büyük bir miting gerçekleştirdik. Daha sonra operasyonel önlemlere başvurduk. 17 Ocak’ta Haçmaz tren istasyonunu ele geçirdik. Hudat tren istasyonunun şefiyle trenin gitmesine izin vermemesi için pazarlık yaptık. O da büyük yardım gösterdi. M. Mehdiyev o dönemi hatırlıyor: “Khudat’taki ulusal kurtuluş hareketi aktivistlerinin büyük yardımıyla 978 numaralı askeri tren ana hattan çıkarılarak çıkmaz sokağa gönderildi.”
Ona göre, kara yolları da aynı anda kapatıldı: “Trene tamamen çevreledik. Gusar’dan gelen arabalar Yadam’daki demiryoluna bindi ve yolu engelledik. Geçişi kapattık. O zamanlar Derbend Azerbaycanları ayağa kalktı ve şehrin girişindeki tünelin önünde şenlik ateşleri yakıldı. Amaç kara yollarını da kapatmaktı. Azerbaycan ile Rusya arasındaki Samur geçiş noktasında ağır tonajlı araçlar nehir üzerindeki büyük köpüklere götürüldü. Şirvanovka, Hanoba ve Nabran köylerinde kurulan ana girişler tamamen kapatıldı.”
“Treni engellemek için 35 kişi rayların üzerine yatacaktı, saldırı planladık”
M. Mehdiyev, tren kuşatıldıktan sonra kademe komutanının kendileriyle pazarlık yapmak zorunda kaldığını anlatıyor: “Albaydı. Çok zalim bir insandı. Hudat tren istasyonunun deposunda üç kişilik bir ekiple görüşmelere başladık. yolu açmamızı talep etti, kadınları ve çocukları bağışlamayacağını söyleyerek tehdit etti, aynı zamanda Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi ikinci sekreteri, Haçmazdan SSCB milletvekili Viktor Polyanichko ve Azerbaycan SSC de ilçe idaresi ile görüşüyordu.O da treni açıp kademeyi Bakü’ye taşımaya çalışıyordu.Buna rağmen V.Polyanichko’nun durumun ciddiyetini anladığını ve askeri trenin gelemeyeceğini öğrendim. İlerledik.Biz fikrimizde kararlıydık.Askeri kademe komutanına kuşatıldıklarını, ilerlemeleri halinde daha büyük bir direnişle karşılaşacaklarını bildirdik.Ek tedbirler almıştık,silahlıydık. Görüşmelerde ara kademe komutanına silahlı olduğumuzu bildirdik. Operasyon planımıza göre trenin ilerlemesi halinde belirlenen bölgedeki demiryolu hattı tahrip edilecek, trene saldırılacak ve askerler silahsızlandırılacak. Hatta 35 kişi askerlik biletlerini vermiş, raylara uzanıyorlardı. 18 Ocak’ta durumun karmaşıklığını anladılar ve müzakerelerin sonuç vermediğini gördüler. Akşam, kademenin geri dönmesi emri geldi. Tren, Hudat istasyonundan Gorbaçov karşıtı sloganlarla geri gönderildi” dedi.
“O günlerde emniyette tek bir suç veya hırsızlık vakası kaydedilmedi”
M. Mehdiyev, o dönemde kaydedilen ilginç bir ayrıntıya da değindi: “Asayişin sağlanması için yankesicilere, hırsızlara, cezaevinden çıkan eski hükümlülere özel çağrıda bulunduk. İlginçtir ki o günlerde tek bir suç veya suç vakası yaşanmadı. Haçmaz emniyet müdürlüğünde hırsızlık kaydedildi.Düşmana karşı tek kişi olarak birleştik.Trenin Bakü’ye gitmesine izin verilmemesi bölge tarihinde ciddi bir olaydı.Biz silahlı direniş savaşçılarıydık.Amacımız ülkemizi saldırılardan korumaktı ve Bu çalışmada emeği geçen herkese teşekkür ediyorum. Ancak iki gün sonra Bakü başka bir yönden saldırıya uğradı ve katliamlar yapıldı. 20 Ocak hiçbir zaman unutulmayacak bir tarihtir. O gün yüzlerce şehit verdik, Aynı zamanda bağımsızlığımıza da kavuştuk. Şehitlerimizin kabirleri nurla dolsun.”
