Dünya güçlerinin bölgeye ilgisi ne kadar sürecek?

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in geçen hafta Astana’ya yaptığı ziyaret sırasında Kazak mevkidaşı Kassym-Jomart Tokayev onu bizzat selamladı ve büyük bir nezaketle kabul ederek Moskova’nın stratejik müttefik statüsünü vurguladı.

Ancak aynı zamanda göz ardı edilmesi zor olan bir vurgu değişikliği de vardı.

Putin için 9 Kasım’daki Astana ziyareti, Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (ICC) Ukrayna’da işlendiği iddia edilen savaş suçları nedeniyle kendisi hakkında tutuklama emri çıkardığından bu yana yüksek profilli üç yurt dışı gezisinden biriydi.

Aksine, Kazakistan ve Orta Asya’nın tamamı için etkili güçlerin liderleriyle üst düzey toplantılar oldukça sıradan hale geldi.

Diplomatik takvim son zamanlarda çok az süre tanıdı.

Rusya ve Kazakistan cumhurbaşkanları müzakere ederken, komşu Özbekistan’da, Türkiye lideri Recep Tayyip Erdoğan ve İran Cumhurbaşkanı İbrahim Raisi gibi üst düzey konukların katıldığı Ekonomik İşbirliği Örgütü (ECO) zirvesi yapılıyordu. Toplantıda Kazakistan’ı Başbakan Alihan Smailov temsil etti.

Aynı gün İtalya Cumhurbaşkanı Sergio Mattarella Taşkent’e geldi ve Özbekistan Devlet Başkanı Shavkat Mirziyaev ve diğer üst düzey yetkililerle görüşmelerde bulundu.

3 Kasım’da Astana, EİT gibi Rusya ve Çin’in üye olmadığı Türk Devletleri Örgütü’nün zirvesine ev sahipliği yaptı.

Bundan önce Tokayev ve Mirziyaev, sezonun belki de en sansasyonel diplomatik ziyareti olan Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’u ağırlamıştı.

Ekim ayında bir miktar durgunluk olsa da, Eylül ayı çok meşguldü: Bölgedeki beş ülkenin liderleri, New York’taki BM Genel Kurulu oturum aralarında ABD Başkanı Joe Biden ile görüştüler ve ardından Berlin’i ziyaret ederek burada bir araya geldiler. Almanya Şansölyesi Olaf Scholz.

Bu toplantıların bir kısmı elbette uzun süredir planlanıyor.

Ancak kesin olan bir şey var: Rusya’nın Ukrayna’daki yaklaşık iki yıllık savaşı boyunca, Orta Asya, en azından ABD’nin Afganistan’ı işgalinin ilk yıllarından ve hatta belki de işgalin ilk yıllarından bu yana görülmemiş düzeyde bir diplomatik ilgi yarattı. Beş ülkenin bağımsızlığı 30 yılı aşkın bir süre önce gerçekleşti.

Bu da ilginin ne kadar süreceği sorusunu gündeme getiriyor.

İtalyan bağımsız Orta Asya uzmanı Davide Cancarini, uluslararası temaslardaki ani artışı bir “balonla” karşılaştırıyor; bu, finansta faaliyetlerin genellikle yatırımı çeken “temel unsurlara” ağır bastığı durumlarda kullanılan bir metafor.

Aynı zamanda Cancarini, Orta Asya’nın “büyük potansiyele sahip” olduğunu, Mirziyaev ve Tokayev’in dış politikanın çeşitlendirilmesi yönündeki tercihlerinin olumlu faktörler olduğunu kabul ediyor.

Bu nedenle bazı ziyaretlerde çok fazla “sembolizm” olsa da Cancarini, Radyo Özodlik’e verdiği röportajda “bölgeye gelen her liderin belirli bir anlamı olan ekonomik ve siyasi anlaşmalara imza atarak ayrıldığını” belirtiyor.

Bölge “herkes için büyük faydalar“?

Macron’un 1 ve 2 Kasım’daki bölgeye ziyareti, Batı medyasında Orta Asya’da artan jeopolitik rekabetin arka planında bir gezi olarak yer aldı; manşetlerde yeni bir “Büyük Oyun” ve Paris’in “arka bahçeye” gelişinden bahsediliyordu. Rusya ve Çin.

Bu tür formülasyonlar bölgede daha az popüler: Kazakistan Dışişleri Bakan Yardımcısı Roman Vasilenko, 5 Kasım’da Abu Dabi’de düzenlenen bir dünya politikası konferansında yaptığı konuşmada iyimser bir şekilde “Herkes için Büyük Kazanç” sloganını alternatif olarak önerdi.

Ancak Macron, Kazakistan’ı “herhangi bir gücün tebaası olmayı reddettiği” için övdüğünde açıkça rekabetçi hissetti; bu, Moskova’nın bariz baskısı karşısında Astana’nın Ukrayna’ya karşı tarafsızlığına açık bir göndermeydi.

Ziyareti sırasında Kazak ve Fransız şirketleri ulaştırma, mühendislik, sağlık ve tarım alanlarında 1,4 milyar dolar değerinde anlaşmalar imzaladılar; buna, Kazakistan’ın güneyinde Fransız Total şirketi tarafından inşa edilecek yaklaşık iki milyar dolar değerinde bir rüzgar santrali inşa edilmesine ilişkin son anlaşmayı saymazsak Enerjiler.

Paris, Özbekistan’da ekonomik işbirliğinin derinleştirilmesi ve genişletilmesine de odaklandı.

Macron’un ayrılmasının ardından Özbekistan Madencilik ve Jeoloji Bakanı Boris İslamov, iki yeni uranyum yatağının geliştirilmesi için varılacak anlaşmalara bağlı olarak Fransız devlet nükleer şirketi Orano’dan 500 milyon dolardan fazla bir yatırım beklendiğini duyurdu. Taraflar ayrıca tarım ürünleri ihracatını artırmaya yardımcı olacak bir lojistik merkezleri ağına yatırım yapma konusunda da anlaştılar.

Belki de ziyaretin belirleyici görsel unsuru, Semerkant’taki İpek Yolu Şehir kompleksinde bir gece yürüyüşü öncesinde Macron ile Mirziyaev’in sıcak, kalıcı kucaklaşmaları ve el sıkışmalarıydı.

Bu tür resimler Özbek Instagram hesaplarında güzel görünüyor, ancak Moskova’da büyük olasılıkla zevk vermiyorlar.

Bu nedenle, Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov’un 12 Kasım’da verdiği bir röportajda Avrupa Birliği’nin Moskova’yı Orta Asya’dan çıkarmaya çalıştığını (ama başarısız olduğunu) söylemesi şaşırtıcı değil; kendisi burada Rusya’nın “tarihi bir varlığa” sahip olduğunu söyledi.

Bir gün önce Macron’un yakında üçüncü Orta Asya cumhuriyeti Kırgızistan’ı ziyaret edebileceği öğrenildi. Cumhurbaşkanı Sadyr Japarov’un yönetimi, Fransız liderin davete olumlu yanıt verdiğini söyledi.

Bana parayı göster!

Macron’un ziyareti, bu yılın başında ICC’nin Putin’in tutuklanması için emir çıkardığı sıralarda kabul edilen Putin’in Astana gezisine ilişkin riskleri artırdı.

Kazak siyaset bilimci Dosym Satpayev, gazeteci Vadim Boreyko “Hyperborey”in YouTube programındaki bir tartışma sırasında, daha önce dünya güçlerinin liderleriyle görüşen Tokayev’den ziyade Putin’in bu geziye ihtiyaç duyduğunu söyledi. Orta Asya ile diğer devletler arasındaki uluslararası temasların “yuvarlak dansı”.

Putin’in sıcak karşılamasına rağmen toplantı, Ukrayna’da savaşın başlamasından bu yana ülkeler arasındaki ilişkilere zarar veren gerilimlerin işaretlerini gösterdi.

Bu işaretlerden biri, Tokayev’in devlet dili olan Kazakça’da birkaç cümle konuşmaya karar vermesi üzerine Rus yetkililerin kulaklıklarını takmaya başlaması ve ardından mükemmel konuştuğu Rusça’ya geri dönmesiydi. Moskova’dan gelen heyet Kazakça’da bu kısma neden ihtiyaç duyulduğunu ve kendileriyle alay edilip edilmediğini merak etti.

Bir diğer nokta ise Putin’in ortak konuşmasında bir kez daha Tokayev’in göbek adını karıştırmasıydı. Kazak meslektaşının adını ve soyadını o kadar sık ​​yanlış anlıyor ki artık birçok kişi bu hataların kasıtlı olup olmadığını merak ediyor.

Bununla birlikte, Moskova’nın kırılganlığına rağmen, Rusya’nın Kazakistan’daki etkisinin azalmasından bahsetmek için henüz çok erken olduğunu söyleyen Satpayev, son yıllarda Kazakistan’da kayıtlı Rus ve ortak Kazak-Rus şirketlerinin sayısındaki “geometrik büyüme”ye de değindi. Kazak oligarklarının işlerinin bir kısmını Ruslara sattığı son vakalar gibi.

Satpayev, Batı’nın Rusya’ya uyguladığı yaptırımları aşmaya yönelik planlara atıfta bulunarak, Kazakistan ile Rusya arasında “gri ithalat çerçevesinde” ticaretin de arttığını öne sürüyor.

Putin’in ziyaretinin sonunda büyük bir anlaşma açıklanmamıştı ancak iki ülkenin Enerji Bakanlıkları arasında, Rusya’nın Kazakistan’ın Kokshetau, Ust-Kamenogorsk ve Ust-Kamenogorsk şehirlerinde üç termik santral inşasına yönelik yatırımına ilişkin mutabakat zaptı imzalanmıştı. Semey.

10 Eylül’de Kazakistan Parlamentosu Senatosu Başkanı Maulen Ashimbaev, gazetecilerin, Moskova’nın Kazakistan’da nükleer santral kurma şansının bir miktar azaldığı koşullarda bu anlaşmaların Rusya için bir “topuz” olup olmadığına ilişkin sorularını yanıtladı.

Ashimbaev gazetecilere, nükleer santral inşası konusunun ulusal referanduma sunulacağını ve bunun enerji santrallerine ilişkin anlaşmalarla “hiçbir şekilde” bağlantılı olmadığını hatırlattı.

Ancak yetkililerin nükleer enerji fikrini güçlü bir şekilde desteklediği koşullarda proje hayata geçirilecek gibi görünüyor.

Bu da Kazakistan için başka bir jeopolitik dengeleme eylemi anlamına geliyor; Astana, devlet nükleer devi Rosatom’un savaştan önce değerli bir katılımcı gibi göründüğü ve projeye katılımına gölge düşüren yaptırımlar ile Moskova’yı yarı yolda bırakmaya çalışıyor.

Rusya’nın yatırım bağlamındaki zayıf performansı, daha küçük Orta Asya ülkeleri tarafından da açıkça görülüyor.

Geçen yıl bölgesel bir toplantıda Tacikistan Devlet Başkanı Emomali Rahmon konuşmasında olağanüstü konuşma Putin’den ülkesine daha fazla yatırım yapmasını istedi ve Moskova’nın Duşanbe’deki ticaret fuarına yalnızca bir bakan yardımcısı göndererek Tacikistan’a yeterince “saygı” göstermediğini söyledi.

Rakhmon, Taşkent’teki ECO zirvesine gitmeden önce İran Devlet Başkanı Raisi ile görüştü ve bu görüşmede vatandaşlar için vizesiz seyahatin yanı sıra ticaret, ulaşım ve kültür alanlarında tarihi bir anlaşmaya varıldığını duyurdu.

Tahran’la olan aşk-nefret ilişkisine rağmen Tacik yetkililer artık İran’dan atıl rafinerilere petrol ihraç etmek için yardım etmesini istiyor. Böyle bir hareket, Moskova’nın yerel enerji piyasasında uzun süredir devam eden çıkarlarını ihlal edebilir.

Pittsburgh Üniversitesi Yönetişim ve Piyasalar Merkezi’nin kurucu müdürü Jennifer Brick Murtazashvili’ye göre bunların hepsi, Moskova’nın Orta Asya’da “öncü stratejik konumunu” sürdürdüğü ancak nüfuzunu kaybettiği karmaşık bir tablonun unsurları.

“Diğer devletler Rusya’nın zayıflığının yanı sıra Orta Asya’nın jeostratejik önemine de tanık oldular ve bölgeye artan ilgi, bu devletlere uzun süredir hayalini kurdukları çok vektörlü dış politikalarını hayata geçirme şansı veriyor” diyor.

Yakın gelecekte “diplomasinin hızlı temposunun devam edeceğini” öngören uzman, bu fırsat penceresinin sonsuza kadar açık kalamayacağı konusunda uyarıyor.

Murtazashvili, “Dünyanın geri kalanının ilgisi zamanla azalabilir” diyor.