Özbekistan şehirlerindeki sinagoglarda ve diğer Yahudi kurumlarının çevresinde güvenlik önlemleri güçlendirildi

Orta Doğu’da yeniden başlayan savaşın arka planına karşı, resmi Taşkent, İsrail Büyükelçiliği, sinagoglar ve Özbekistan’daki diğer Yahudi kurumları etrafındaki güvenlik önlemlerini güçlendirmeye karar verdi.

Özbekistan’daki Yahudi sinagogları Ulusal Muhafız personeli tarafından günün 24 saati korunuyor.

– Devlet, sinagogun çevresine korumalar yerleştirdi. Ulusal Muhafızlar hazırda. İnsanlar sakince gelip dua ediyorlar. Taşkent’teki sinagogun çalışanlarından biri Özodlik’e verdiği röportajda “Hiçbir sorun yok” diyor.

Kokand kentindeki Yahudi mezarlığının çevresine de polis noktaları yerleştirildi.

– Mezarlığın etrafında polis karakolları var. Herşey yolunda. Hiçbir vandalizm meydana gelmez. Yerel mezarlığın gardiyanı, polisin geceleri bile görev başında olduğunu söylüyor.

Resmi verilere göre Özbekistan’da şu anda faaliyet gösteren 10 sinagog bulunuyor. Bunlardan üçü Taşkent’te, Semerkant ve Buhara’da iki sinagog var, geri kalan sinagoglar Kokand, Fergana, Margilan ve Andican’da.

“Müslümanlarla uyum içinde yaşıyoruz”

Özodlik gazetecinin görüştüğü Yahudi cemaatinin temsilcileri, Özbekistan’da hiçbir zaman Yahudi karşıtı tehdit görmediklerini söylüyor.

– Namazlarımız vaktinde kılınır. Merkez kesintisiz olarak çalışmaktadır. Yahudi merkezleri ülke çapında faaliyet göstermektedir. Sadece kutlama ve eğlence etkinliklerini askıya aldık. Camiamız bu karara vardı. Ama Tanrıya şükür, burada her şey sessiz. Özbekistan bizim için kutsal bir topraktır. Bu halk her zaman Yahudilere kollarını açmıştır ve bugüne kadar da öyle kalmıştır. Özbekler çok akıllı, çok nazik ve cömert insanlardır” diye anlatıyor Taşkent merkezli Yahudi kültür merkezinin başkanı Marina Akilova Özodlik’e.

Abraham Isakov, Buhara’daki Yahudi sinagogunun başkanlığını yapıyor. Zamanının çoğunu 420 yıl önce inşa edilen tapınakta misafirleri selamlayarak geçiriyor.

“Burası her zaman sessizdi.” Hiçbir sorun yok ve olmayacak. Buhara’da ve genel olarak Özbekistan’da Müslümanlar, çocuklarına küçük yaşlardan itibaren Yahudilere saygı duymayı öğretiyorlar. Ama terör örgütleri çocuklara öldürmeyi öğretiyor. Bizimle her şey tamamen farklı. Müslümanlarla uyum içinde yaşıyoruz. Mesela Yahudi mezarlığımızın bekçisi Müslüman. Adı Cihangir. Sinagogda düzenlenen bayramlarda Müslümanlar her zaman değerli misafirlerimizdir. Şimdi İsrail’in Hamas’la savaşı sırasında güvenlik güçlerimiz, Devlet Güvenlik Servisi, savcılık ve İçişleri Bakanlığı sinagoglarımızı koruyor. Her gün İçişleri Bakanlığı Terörle Mücadele Ana Müdürlüğü’nden telefon alıyoruz ve bir sıkıntımız olup olmadığını soruyoruz. Bizim için her şey yolunda, hiçbir zaman Dağıstan’daki gibi bir olay yaşamayacağız” diyor Abraham Isakov.

Resmi verilere göre, 1926’da Özbekistan’da 18.172 Yahudi yaşıyordu; 1989’da ise 4.200’ü Buhara’daki Buhara Yahudisi olmak üzere 28.369 Yahudi yaşıyordu.

Geçen yüzyılın 90’lı yıllarında çoğu ABD, İsrail ve Avrupa ülkelerine göç etti.

Yahudi cemaatinin temsilcileri, antisemitizmin 1990’larda göç için bir neden olmadığını söylüyor.

“Her zaman siyah kipa giydim ve Yahudi karşıtlığını hissetmedim”

Şu anda ABD merkezli The Bukharian Times gazetesinin genel yayın yönetmeni olan Semerkant’ta doğup büyüyen Rafael Nektalov, Özodlik’e Özbek halkının Yahudilere karşı her zaman nazik davrandığını söylüyor.

– Bu yılın 19-26 Ekim tarihlerinde Özbekistan’daydım. O sıralarda İsraillilerin öldürülmesiyle ilgili dünya çapında artan bir endişe vardı. Daha sonra bazı nedenlerden dolayı dünya, sivilleri öldürdüğü için İsrail’den misilleme darbesi alan Filistinlilerin akıbeti konusunda endişe duymaya başladı. Nektalov, yayınladığı gazetenin sayfalarını karıştırırken Özodlik’e verdiği röportajda, “İsrail’e yapılan saldırı sırasında Buharan Yahudileri de öldürüldü, bunu gazetemizde de haber yapmıştık” dedi.

– Taşkent, Margilan ve Semerkant’ı ziyaret ettim. Başımda siyah bir kipa ile sürekli sokaklarda dolaştım. Ben sadece Özbekistan’da misafirlere gösterilen saygıyı hissettim, antisemitizm görmedim. Margilan’da Berta Davydova’nın anısına adanan Shoshmakom sonsuza dek makom festivalini düzenledik. Etrafımızda gördüğümüz tek şey sıcaklıktı” diyor Rafael Nektalov.

Özbek sanat ve kültürünün temsilcileri arasında çok sayıda Yahudi vardı. Berta Davydova, Maryam Yakubova, Ishak Kataev ve Muhabbat Shamaeva gibi sanatçıların şarkıları ve rolleri her Özbek evine girdi.

Özbekistan’ın ünlü şarkıcıları sıklıkla İsrail ve Amerika’daki Yahudi cemaatlerinin düğünlerine katılıyor.

– İsrail’de Özbek şairi Gafur Gulyam’a ait bir anıt var ve onun adını taşıyan bir cadde de var. Şairin mirası bugün hâlâ geçerliliğini koruyor. Özbek halkının bu evladı, zorlu savaş yıllarında “Ben Yahudiyim!” başlıklı bir şiir yazdı. Nazilerin soykırım uygulamaya başladığı insanlarla dayanışmanın bir göstergesi olarak. Bu bir Özbek’tir, bu bir Özbek’in özüdür” diyor Nektalov.

Ancak iki halk arasındaki bu tür bağlar, örneğin ünlü Özbek şarkıcı Yulduz Usmanova’yı İsrail ürünlerini boykot etmekten caydırmadı.

Özbek bir pop yıldızı tarafından düzenlenen ve sosyal ağların Özbek kesiminde geniş çapta duyurulan boykot eylemi, Buharan Yahudi cemaatinin gözünden kaçmadı.

Eğer İsrail’den memnun değilse bu konuda konuşmaya hakkı var” dedi. Örneğin İsrail yetkililerinin eylemlerinden memnun olmayan Yahudi örgütleri de var. Fikrini ifade etmesine, sivil konumunu ifade etmesine sevindim. Ancak suçu Yahudilere yüklemesi ve onları “Nazilerden daha kötü” olarak adlandırması hoşuma gitmiyor. Öte yandan evinden 500 kilometre, memleketinden 400 kilometre uzakta Çin’de Uygurların yaşadığı bir ilçe var. Uygur kardeşlerimizin orada baskı altında yaşadığını biliyoruz. Neden onlardan bahsetmiyor? Sonuçta Uygurlar bize yakın. Neden konuşmuyor? The Bukharian Times gazetesinin genel yayın yönetmeni Rafael Nektalov, Ozodlik’e “Çünkü Çin var, Çin güçlü” diyor.

Anti-Semitizm, Yahudilere karşı etnik ve dini hoşgörüsüzlük, onlara etnik veya dini gerekçelerle yapılan zulümdür.

Bu durum geçtiğimiz Pazar günü Mahaçkale havaalanında düzenlenen İsrail karşıtı miting sırasında fark edildi.

29 Ekim akşamı İsrail’den gelen bir uçuş nedeniyle protestoculardan oluşan bir kalabalık Mahaçkale havaalanına baskın düzenledi. Bazı isyancılar Filistin bayrakları taşıdı, bazıları da Yahudi karşıtı sloganlar attı.

Protestocular, İsrailli olup olmadığını kontrol etmek için gelen yolcuların pasaportlarına el koydu. Saldırgan kalabalığın kurbanları arasında, Moskova’dan Mahaçkale’ye uçan ve ameliyat olmak zorunda kalan Özbekistanlı cerrah Dilshot Mamadaliev de vardı. kalabalığa kanıtlamakonun bir “Yahudi” olmadığını.

Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyaev yakın zamanda yaptığı bir konuşmada ülkesinin “Filistin halkıyla güçlü bir dayanışma içinde olduğunu” ve “onların kendi bağımsız devletlerini kurma haklarını desteklediğini” söyledi.

Ancak Mirziyaev, birçok ülkede terör örgütü olarak tanınan Hamas’ı suçlamaktan kaçındı.

– Mirziyaev’in Hamas’ı kınamamasının iç ve dış nedenleri var. Dış neden ise Özbekistan’ın yakın müttefikleri olarak kabul edilen Türkiye ve Rusya’nın sadece Hamas’ı kınamakla kalmayıp eylemlerini meşrulaştırmaya çalışmasıdır. Geçtiğimiz hafta Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, Hamas’ı terör örgütü değil “özgürlük savaşçıları” olarak nitelendirdi. Öte yandan Rusya geçen hafta bir Hamas heyetini kabul etti. Amerikalı analist Joseph Epstein, Ozodlik’e, iç nedene gelince, Başkan Mirziyaev’in Hamas’ı kınamanın ülkedeki dini cemaati memnun etmeyeceğini bildiğini söylüyor.

Özbekistan’daki Yahudiler

Bazı kaynaklara göre “Buhar Yahudileri” tabiri ilk kez 16. yüzyılda ortaya çıkmıştır.

İngiliz araştırmacılar, Emir Nasrullah Han (1826-60) döneminde Buhara’da 10 bin Yahudi’nin yaşadığını bildirdi.

Buhara’daki Yahudi cemaatinin başkanı Abraham Isakov’a göre, şu anda Buhara’da yaklaşık 200 Yahudi aile kaldı.

Isakov, antisemitizmin Yahudilerin ülkeyi terk etmesi için bir neden olmadığını söylüyor.

Kimse onları dışarı atmadı, baskı yapmadı. Avraham Isakov, Özodlik’e, yurtdışındaki akrabalarının inisiyatifiyle daha iyi bir yaşam arayışıyla anavatanlarını terk ettiklerini söyledi.

Ona göre Buhara’da çok az Yahudi kalmasına rağmen Yahudi okulları ve sinagogları korunmuş ve devlet koruması altındadır.

Buhara’daki 36 Nolu Okul, Orta Asya’da İbranice eğitim verilen tek Yahudi okuludur.

Bu okulda sadece Yahudi çocuklar değil, Müslüman aileler de dahil olmak üzere diğer ailelerin çocukları da okuyor.

Buhari Yahudilerinin çoğu gelişmiş ülkelere taşınıp yerleşmiş olsa da zaman zaman atalarının topraklarını da ziyaret ediyorlar.

Buhara’daki Yahudi mezarlığının alanı yaklaşık 9 hektardır ve köklü bir tarihe sahiptir.

Mezarlığın bekçisi Cihangir Dilov, Özodlik’e yaptığı açıklamada, mezarlık alanında çevre düzenleme çalışmalarının sürdüğünü söyledi.

– Yakında Amerika’dan, Avusturya’dan, İsrail’den ve Almanya’dan misafirler gelecek inşaAllah. Yahudi mezarlığı ve sinagogunun durumunu görmek istiyorlar” diyor Dilov.

Milliyeti Yahudi olan İspanyol gezgin Benjamin de Tudel’e göre, 1165’te Semerkant’ta yaklaşık 30 bin Yahudi yaşıyordu.

Afşar hanedanının kurucusu ve komutanı Nadir Şah’ın (1736-1747) 18. yüzyılın ortalarında Semerkant’ı fethettiği sırada birlikleri arasında Yahudilerin de bulunduğu bildirilmektedir.

Daha sonra Şah-Kash, Chor-Raga, Novadon, Koshkhovuz gibi Semerkant’ın Guzarlarına yerleştiler.