İsrail-Filistin çatışması ve Orta Asya’ya etkisi: kınama ve meşrulaştırma girişimi

Özbek lider Şavkat Mirziyaev’in bu hafta başında yapılacak hükümet toplantısına başlamadan önce çözmesi gereken acil bir mesele vardı. Taşkent’te Filistin yanlısı bir gösteriye katıldıkları için düzinelerce Özbek’in gözaltına alınmasından iki gün sonra verdiği mesaj iki yönlüydü.

31 Ekim’deki hükümet toplantısında Mirziyaev, Özbekistan’ın Filistin halkıyla ve onların bağımsızlık hakkıyla “dayanışmayı güçlü bir şekilde ifade ettiğini” belirterek, İsrail ile Filistinli silahlı grup arasındaki savaşın başlamasından bu yana “sivil ve masum halk arasında çok sayıda can kaybına” dikkat çekti. Hamas’tır.

Bu bağlamda Mirziyaev’e göre Özbekistan hükümeti, bu bölgedeki BM insani misyonuna 1,5 milyon dolar tutarında yardım tahsis etti.

Aynı zamanda Özbeklerin, vatandaşları 29 Ekim’de Taşkent’teki başarısız protestoya getiren Telegram çağrıları gibi “provokasyonlara tepki vermemesi” gerektiği konusunda da uyardı.

Mirziyoyev ve diğer Orta Asyalı liderler, geçen hafta meydana gelen çok daha tehditkar toplumsal seferberlik karşısında alarma geçmiş görünüyorlardı.

29 Ekim gecesi Rusya Dağıstan’ındaki Mahaçkale havaalanına İsrail’den gelen insanları arayan kalabalıklar baskın düzenledi. Eylem, çatışmayı çevreleyen tutkuların diğer ülkelere yayılabileceği ve diğer bölgelerde istikrarı tehdit edebileceği yönündeki korkuları artırdı.

Kuzey Kafkasya’dakiler gibi beş eski Sovyet Orta Asya cumhuriyetinin nüfusu ağırlıklı olarak Müslümandır.

Hamas’ın 7 Ekim’deki sürpriz toprak işgaline tepki olarak İsrail’in Gazze Şeridi’ni devasa askeri bombardımanı, çatışmanın bölgede en çok tartışılan jeopolitik konu haline gelmesine yol açtı ve kolaylıkla Rusya’nın Ukrayna’daki savaşının yerini aldı.

Bölgedeki İslam ve sivil toplum uzmanı İlham Umarahunov, “Bu çatışma tüm dünyada bir trend haline geldi ve bu nedenle hükümetlerin bu konuyla ilgili toplumdaki son derece polemik tartışmalara yanıt vermesi gerekiyor” diyor.

Uzman, “Aynı zamanda radikal grupların veya bazı siyasi muhaliflerinin, insanları harekete geçirmek için bu fırsattan yararlanmamasını sağlamaya çalışıyorlar” diye ekliyor.

Halkı düşünerek diplomasi mi?

Orta Asya elbette yekpare bir bölge değil. Resmi olarak tarafsız olan Türkmenistan, bölgede çatışmaya ilişkin herhangi bir açıklama yapmayan tek ülke.

Radyo Azatlık (Radio Liberty’nin Türkmence baskısı), yabancı basında çıkan, Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’ta Filistin’le dayanışma gösterisinin yetkililer tarafından bastırıldığı yönündeki haberini doğrulamaya çalıştı.

Ancak Azatlık gazetecileri, raporda adı geçen parkta protesto düzenleme girişiminde bulunulduğuna dair herhangi bir kanıt bulamadı.

Türkmenistan’ın bilgi alanı dünyada en sıkı kontrol edilen alanlardan biridir: Yetkililer uydu antenlerinin satışını düzenli olarak yasaklıyor ve yakın zamanda çalışan son IMO habercisini de engelledi.

Ancak diğer dört Orta Asya ülkesinde, bir aydan kısa bir süre içinde binlerce kişinin hayatına mal olan çatışmaya ilişkin yaygara herhangi bir azalma belirtisi göstermiyor.

Özbekistan’da Radyo Özodlik tarafından yürütülen izleme, yerel telgraf kanallarının İsrail ürünlerini boykot etme talimatlarıyla dolu olduğunu gösterdi. Instagram’da da benzer bir kampanya Özbek pop sahnesinin duayeni şarkıcı Yulduz Usmanova tarafından yürütüldü.

ABD’li çokuluslu Proctor & Gamble tarafından üretilen Ariel çamaşır deterjanı, görünüşe göre adının merhum İsrail lideri Ariel Sharon’dan alındığına dair yanlış bir söylenti nedeniyle çapraz ateşte kaldı.

Hem bölgede hem de ötesinde sosyal medya aktivitesinde artışa yol açan olaylardan biri, 17 Ekim’de Gazze Şehri’ndeki El-Ahli Hastanesinde çok az bildirilen ve Filistinli kaynakların yüzlerce insanı öldürdüğünü söylediği patlamaydı.

Buna yanıt olarak bölgenin üç dışişleri bakanlığı, İsrail’in adını anmadan olayı sert bir şekilde kınadı (İsrail sorumlu olmadığında ısrar ediyor).

Ancak Tacikistan’ın açıklamasında “hava bombardımanına” atıfta bulunulurken, Özbekistan’ın açıklamasında “uğursuz şiddet eylemi” eleştirildi.

Bu tür tanımlar, başta İsrail ve ABD olmak üzere diğer ülkelerin de belirttiği gibi, Gazze Şeridi’ndeki İslami grupların “yanlış” füze fırlatmasından kaynaklanan patlamanın nedeninin yorumlanmasına yer bırakmıyor.

Yalnızca Kazak Dışişleri Bakanlığı 17 Ekim tarihli açıklamasında özel olarak hastaneden bahsetmedi ancak İsrail’i “Gazze Şeridi’ndeki sivil halk arasında çok sayıda can kaybına yol açan orantısız güç kullanımından kaçınmaya” çağırdı.

Benzer şekilde, yalnızca Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev’in temsil ettiği Kazakistan, 7 Ekim’de “Hamas’ın İsrailli sivillere yönelik saldırısını ve yabancılar da dahil olmak üzere rehin alınmasını” kınadı ve işgali bir terör eylemi olarak tanımladı.

Kazakistan, bölgenin İsrail ile en yakın ticari ilişkisine sahip; bu işin daha gizli unsurları arasında İsrailli siber silah şirketi NSO Group tarafından geliştirilen Pegasus casus yazılım programının satın alınması da yer alıyor.

Astana, İran’ın Müslüman ülkelere İsrail’e petrol ihracatını durdurma çağrısını hâlâ görmezden geliyor.

Ancak Kazakistan İsrail’i sivillere ve sivil altyapıya yönelik saldırılara karşı uyardı ve Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan ile birlikte İsrail ile Hamas arasındaki çatışmalarda insani ateşkes lehine 27 Ekim’de BM’de 120 kabul edilen kararı destekledi. 14’e karşı oy. (Oylamaya Türkmenistan katılmadı.)

Tokayev ise 3 Kasım’da Türk Devletleri Teşkilatı’nın toplantısına ev sahipliği yaparken, ülkesinin Filistin’e 1 milyon dolarlık yardım sağlayacağının sözünü vermişti.

“Bu bağlamda, her türlü anlaşmazlığın yalnızca barışçıl müzakereler ve diplomatik diyalog yoluyla çözülmesi yönünde çağrıda bulunuyoruz. Toplantıda Tokayev, “Bizim için tüm devletlerin toprak bütünlüğünün korunması ve iç işlerine müdahale edilmemesi temel önceliklerdir” dedi.

“Yakın ortaklar” Rusya ve Türkiye “Hamas’ı meşrulaştırdı”

Mirziyaev’in çatışmaya ilişkin cesur duruşu İsrail yanlısı grupların gözünden kaçmadı.

Orta Doğu Gerçeği Vakfı sözcüsü Joseph Epstein, Özodlik’e Mirziyaev’in “Hamas’ı kınamamasının” hem “iç hem de uluslararası nedenleri” olduğunu söyledi.

Epstein’a göre Özbekistan’ın “en yakın ortakları” Türkiye ve Rusya, “bu grubu kınamakta başarısız olmakla kalmadı, aynı zamanda onu meşrulaştırdı.”

Mirziyaev aynı zamanda bu konuda pozisyon alarak “kendi halkı arasında sevilmeyen” biri olacağından endişe ediyor.

Epstein, “Dağıstan’da olduğu gibi Özbekistan’da da büyük bir uyku halindeki aşırıcılık sorunu var” diyor.

Taşkent’teki İsrail Büyükelçiliği yorum talebine hemen yanıt vermedi.

29 Ekim’de Taşkent’te gözaltına alınan birçok protestocu para cezasıyla serbest bırakılırken, en az üçünün kısa süreli idari tutuklama cezasına çarptırıldığı bildirildi.

Komşu Kırgızistan’ın daha uzun bir aktivizm ve çeşitli türden protesto geçmişi var.

Her ne kadar Başkan Sadyr Japarov’un sert hükümeti, ülkenin başkenti Bişkek’in çoğu semtinde miting düzenlemeyi fiilen yasaklamış olsa da, yetkililer yine de 28 Ekim’de şehirde 100 kişinin katılımıyla Filistinlilerle dayanışma mitingine izin verdi.

Mitingin konuşmacılarından biri olan iki kez cumhurbaşkanı adayı olan Tursunbay Bakır-uulu, bu ayın başlarında popüler bir Bişkek podcast’ine tartışmalı bir röportaj verdi.

Bir saat süren diyalog sırasında Bakır-uulu, Hamas liderliğini şahsen tanıdığını iddia etti, zengin Yahudiler hakkındaki komplo teorilerinden alıntılar yaptı ve görünüşe göre bir noktada yıkılıp gözyaşlarına boğuldu.

Japarov’un bugüne kadar izlediği çizgi, güçlü ve eleştirel politikacıların kendi yönetimine potansiyel tehdit oluşturabilecek meseleleri kontrol altına almasına izin vermeyeceğini gösteriyor.

Al-Ahly Hastanesi’ndeki trajik olaydan birkaç gün sonra, hükümet yanlısı parlamento üyeleri Filistin topraklarına mali yardım sağlamayı kabul ederek parlamento maaşlarının bir gününü kurbanlar lehine vermeyi kabul etti.

Öte yandan Kırgızistan’ın güçlü Ulusal Güvenlik Komitesi (SCNS), 3 Kasım’da Orta Doğu’daki çatışmalara katılmaya çalışan herkesin cezai sorumluluğu konusunda sert bir uyarı yayınladı.

Devlet Ulusal Güvenlik Komitesi, son günlerde medyada “Filistin’de cihat yapmanın gerekliliği hakkında bireysel sosyal ağ kullanıcılarının provokatif paylaşımları, yayınları ve yorumlarının” ortaya çıktığını söyledi.