IGR ve Nijerya’da Kayıt Dışı Ekonominin Resmileştirilmesi
Nijerya, 1960’taki bağımsızlığından bu yana onlarca yıl devam eden şiddetli siyasal ve sivil çekişmelerle damgasını vuran kargaşa ve bunalımlı bir tarihe haiz. nüfusundan yoksundur. Demokratik olarak seçilen ilk hükümetin 1999’da iktidara gelmesinden sonrasında başlatılan bir düzeltim süreci, neticeleri göstermeye başlıyor, sadece bu, Üçüncü Dünya mirasından kurtulmaya çaresiz bir ülkeyi rahatlatabilecek özellikte yada ölçekte değil.
Temel düzeyde, uzun soluklu ekonomik durgunluk ve Nijerya’nın düzeltici politikaları uygulamadaki ısrarlı başarısızlığı, gelişen bir kayıt dışı ekonomiyi -hükümet kontrolü haricinde işleyen ve ne vergilere ne de ülkenin GSYİH’sına katkıda bulunan finansal ve ticari faaliyetlerin toplamı- doğurdu. Arka bahçede istihdam ve kendi kendine yardım finansmanından sokak satışlarına ve düzensiz imalata kadar her şeyi ihtiva eder. Nijerya’nın geniş kayıt dışı ürün, hizmet ve finansal hizmet ekonomisi zorunluluktan hayata merhaba dedi, sadece şu anda mevcut Gayri Safi Ulusal Hasıla’nın %65’ine kadar katkıda bulunmuş olduğu tahmin ediliyor. Yüzdede mühim bir tekrardan düzenleme yapılsa bile, örgütlenmemiş sektördeki faaliyetler sebebiyle devletin dahili olarak üretilen gelirde (IGR) milyonları kaybettiğine dair hiçbir münakaşa yok. IGR yada ülke içi gelir, harç ve vergilerden elde edilmiş devlet kazançlarını ifade eder. Nijerya’nın federal IGR’si için mevcut rakamlar mevcut olmasa da, ülkenin devlet gelirinin %85’ini oluşturan petrol kârlarıyla ilişkili olarak geleneksel olarak küçücük olmuştur.
Genel olarak Afrika kıtasında ve bilhassa Nijerya’da, kayıt dışı sektör artık destek bir rol oynamıyor, geçim kaynaklarının sürdürülmesi ve yeni işler yaratılması açısından resmi ekonomilere öncülük ediyor. Mevcut Nijerya hükümeti, tüm yeni işlerin %90’ından fazlasının bu örgütlenmemiş sektör tarafınca yaratıldığını kabul ediyor. Lagos raporu aslen, Nijerya’nın bilinçaltında da olsa yaşamsal derecede kayıt dışı ekonomisine bağımlı bulunduğunu göstermek için uzun bir yol kat ediyor. Ek olarak, uzun vadeli makroekonomik hedeflerine ulaşılabilmesi için bu sektörü geliştirmesi ve vergi rejimi altına alması gerekmektedir. Nijerya’nın kayıt dışı ekonomisi bu yüzden iki açıdan tehlikeli sonuç öneme haiz: kullanılmayan gelir açısından ve daha da önemlisi, kalıcı ekonomik gelişme için süratli kurumsal gelişmenin arkasındaki itici güç olarak. Kayıt dışı ekonomiyi kademeli olarak kendi yetkisi altına almak için hükümetin yapabileceği şey şudur:
* Hem mevcut hem de gelişmekte olan düzenlemeye doğal olarak olmayan işletmelere yönelik bir sops, vergi indirimleri ve finansman sistemi vasıtasıyla örgütlenmemiş faaliyetleri resmi denetim altına almak için yenilikçi bir siyaset tasarlayın.
* Evrensel uygulanabilirlik için vergi ve iş düzenlemelerini kolaylaştırın; katı cezalar yöntemiyle sistemik yolsuzluğa karşı savaşım.
* Ufak işletme gerçeklerine sempati duyan bir kredi ortamını teşvik edin. Nijerya’nın kayıt dışı ekonomisi çoğunlukla yüksek riskli mülkiyete haiz işletmelerle ilgili olduğundan, hükümetin çabası borçla değil öz ana para yöntemiyle borç vermeyi teşvik etmeye odaklanmalıdır.
* Altyapı geliştirme ve ticari ve yönetimsel engellerin kaldırılması yöntemiyle ufak işletmelerde üretkenliği artırın. Mevcut ve gelişmekte olan girişimcilere destek olmak için teknik desteği ve kapasite geliştirme yardımını çoğaltmak.
* Girişimcilik zorluklarını karşılamak için donatılmış dinamik bir insan gücü tabanı oluşturmak için mesleki ve beceri düzeyinde eğitimi dönüştürün. İlgili teknoloji ve bilgisayar eğitimi için tamamlayıcı programlar oluşturmak.
İspanya, bunun iyi mi doğru yapılabileceğine dair güzel bir örnek sunuyor. 1990’lar süresince İspanyol hükümeti, kurumlar vergilerini hafifleten ve emek harcama yasalarını düzene sokan köktencilik bir düzeltim programı izledi. Netice, kayıt dışı sektördeki devasa iş fırsatlarıyla desteklenen altı senelik bir süre içinde işsizlik oranında %40’lık ciddi bir düşüş oldu. Vergi oranları düşürülmesine karşın, hükümet daha fazlasını düzenleme altına alarak ufak şirketlerden toplanan geliri %75’in üstünde artırdı.
Nijerya senelerdir Cenup Afrika’dan sonrasında kıtanın en büyük ikinci ekonomisi olmasına karşın, bağımsız araştırmacılar uzun süredir Nijerya’nın geniş paralel ekonomisini hesaba katmadığı için sıralamanın gerçekçi olmadığına işaret ediyorlar. Kuram pek ihtimaller içinde olmayabilir, sadece kanıtlanması neredeyse imkansızdır zira Nijerya için kafi ilgili veri mevcut değildir. Bununla beraber, ülkenin dünya meselelerindeki gelecekteki konumunun, büyük seviyede kayıt dışı ekonomisinin gelişmesine ve kayıt altına alınmasına bağlı olduğuna kuşku yok. Tutum açısından en başta gerekseme duyduğu şey, örgütlenmemiş sektöre ilişkin geleneksel algıların askıya alınması, şu demek oluyor ki iktisat politikası görünümünde ve uygulamasında bir paradigma değişikliğidir.
2001’de süregelen Nijerya ekonomik reformları süreci, hususi sektörü canlandırmaya yönelik somut adımlar görmüş oldu:
* 2004 senesinde finansal kurumları güçlendirmek ve hususi sektöre kredi erişimini çoğaltmak için bir banka konsolidasyon programı başlatıldı.
* Madencilik, iletişim ve petrol pazarlama şirketlerinin özelleştirilmesiyle büyük işletmelerde süratli yatırım indirimi başladı.
* Hükümet 2007’de petrol fiyatlarındaki regülasyonu kaldırdı ve ulusal Mali Mesuliyet kanunu ile Kamu Alımları kanununu yürürlüğe koydu.
Bu önlemlerden bazıları, enflasyonu düşüren ve internasyonal döviz rezervlerini artıran somut sonuçlar verdi. Sadece uzun vadeli tesirleri hemen hemen gözlemlenmedi yada incelenmedi.
Aralık 2008’de, Başkan Umaru Yar’Adua’nın hükümeti, 10 senelik devlet tahvili ihraç etmek suretiyle Afrika Kalkınma Bankası tröst fonlarından 200 milyon $’ın çekilmesi için bütçe teklifleri sundu. Hareket, hazinenin GSYİH’nın ortalama %4’üne karşılık eden mühim bir bütçe açığını kapatma çabalarının bir parçasıydı. Ne yazık ki, aksi takdirde dikkate kıymet olmayan bu karar benzer biçimde kısa vadeli önlemler, son yarım yüzyıldan fazla bir süredir Nijerya’nın iktisat politikasını tanımlamıştır. Üçüncü Dünya kimliğinden kurtulmak için gerekseme duyduğu şey, petrole aşırı bağımlılığı tersine çeviren ve etken olarak kayıt dışı ekonomisini resmileştirmeye çalışan birleşik, yenilikçi bir stratejidir.
Bilhassa, Nijerya’nın geleneksel olarak hayatta kalmaya yönelik uygulamalarını gelire katkıda bulunan, daha çok iş yaratan ve yenilikçi ürünler ve çözümler sunan girişimci girişimlere dönüştürmek için ergonomik önlemler alması gerekiyor. Son yıllarda Abuja’nın bir takım siyaset direktifi, görünüşte ufak işletmeleri teşvik etmek ve bir girişimci devrimi tohumlamak için eski ekonomide düzeltim halletmeye çalıştı. İstihdam ve gelir yaratma açısından belirgin katkılarının yanı sıra, Nijerya kayıt dışı ekonomisi bir takım pozitif yönde etkiden mesuldür:
* Seçim yada zorunluluk sebebiyle özgür meslek sahibi olan oldukca sayıda Nijeryalı için üretken bir çıkış sağlar.
* Ekonomik rekabet yaratır ve mahalli gerçeklerle ilgili yenilikçi iş uygulamalarını teşvik eder.
* En önemlisi, Nijerya’nın aksi durumda kullanılamayacak yada daha da kötüsü kötüye kullanılacak olan mühim insan kaynakları havuzunu harekete geçiriyor.
Nijerya bağlamında, kayıt dışı ekonomiyi resmileştirmek, işletme gelişimi ve uzun vadeli makroekonomik gelişme ile eş anlamlıdır. Bu şekilde bir anın çabası, motive edilmiş uygulama kadar siyaset tasarımında yaratıcı inovasyon gerektirir. Ülkenin sıkıntılı geçmişinin ışığında, hükümet de köktencilik kanunları uygulamaya emek vermeden ilkin mühim mevzularda halk düşünce birliği oluştursa iyi eder. Bununla beraber, geniş kapsamlı değişiklik, yalnızca kayıt dışı ekonomiden yararlanmanın, çok önemli kaynaklara ve aşırı yoksulluğa haiz bir ülke olan asırlık Nijerya paradoksunu çözmenin anahtarı bulunduğunun anlaşılmasıyla mümkün olacaktır.
