Terörizm ve Ekonomik Büyüme: Pakistan Örneği
16 Aralık 2014’te, Taliban silahlı adamları Pakistan’ın Peşaver kentindeki Ordu Devlet Okuluna aniden saldırdığında, bir terör saldırısında en az 134’ü öğrenci olmak üzere 150 kişi öldü (Lewis 2019). Bu olaya ve ülkede yaygınlaşan diğer terör olaylarına yanıt olarak Pakistan devleti ve ordusu, Zarb-e Harekatı kapsamında Kuzey Veziristan’ın Hayber Pakhtunkhwa bölgesi başta olmak üzere terörle mücadele misyonunu hayata geçirdi. -Azb. Terörizm, Pakistan’da yaygın ve yoğun bir sorundur; Pakistan’ın 2019’daki Küresel Terörizm Endeksi (GTI) 10 üzerinden 7.889’du ve geçen yıl onu terörden en çok etkilenen 5. ülke yaptı (Ekonomi ve Barış Enstitüsü 2019). Terörizm muazzam bir tehdit oluşturuyor ve Pakistan’ın istikrarı ve büyümesi önündeki en büyük engellerden biri olarak hizmet ediyor. Terörizm, fiziki ve beşeri sermayeyi yok ettiği, piyasada belirsizlik yarattığı ve yatırımcılar/girişimciler arasında isteksizliğe neden olduğu ve hükümetin güvenlik genişletme ve terörle mücadele tesislerine yönelik harcamalarını acilen talep etmesi nedeniyle ekonomi üzerinde olumsuz etkilere sahiptir.
Pakistan’da terörizm ve aşırıcılığın durumu öncelikle 1970’lerin sonlarında ve 1980’lerin başlarında arttı. Sebepler, 1980’den itibaren siyasi boyuta yükselen mezhep çatışmaları ve bazı önemli uluslararası olaylar sırasında Pakistan’a aralıksız olarak enjekte edilen yabancı fonlar dahil olmak üzere birçok faktöre atfedilir; yani İran Devrimi, İran-Afgan savaşı, Sovyet-Afgan savaşı ve Soğuk Savaş (Zahab 2002). Bu küresel olaylar Pakistan’ı jeopolitik ve ideolojik konumu nedeniyle etkiledi. Şu anda Pakistan’da etnik köken, cehalet, gelir eşitsizliği, enflasyon, yüksek nüfus artışı, yüksek işsizlik, siyasi istikrarsızlık, yoksulluk ve adaletsizlik gibi çeşitli iç faktörler terörizmin nedenleri olarak tanımlanmaktadır (Zakaria, Ahmed ve Jun 2019).
Terör olayları, ortaya çıkma sebepleri ne olursa olsun, ülke ekonomisi üzerinde doğrudan ve dolaylı olarak olumsuz izlenimler bırakan “dalgalanma etkilerine” neden olabilmektedir (Ross 2019). Doğrudan terör saldırıları ülkenin altyapısına zarar verir ve üç ana üretim faktörünü yok eder: toprak, emek ve sermaye. Tüm bu faktörler ekonomik büyümenin belirlenmesinde önemli bir rol oynamakla birlikte terörizmin doğrudan kurbanlarıdır. Bir bütün olarak toplum üzerindeki duygusal bedel, her ne kadar görünmez ve hesaplanamaz olsa da, ülke üzerindeki bir başka tür doğrudan maliyettir. Dolaylı olarak, terör faaliyetleri yerli ve yabancı yatırımları azaltabilir, enflasyonu artırabilir, borsaya zarar verebilir, işsizliği artırabilir ve sosyo-ekonomik kalkınma projeleri yerine devletin güvenlik harcamalarını artırabilir (Zakaria, Ahmed ve Jun 2019).
Terörizmin yatırımcıların kararları, endüstrilerin performansı ve hükümetin davranışları üzerinde uzun vadeli ve geniş kapsamlı etkileri vardır. Birincisi, piyasada belirsizliğe neden olur. Belirsizlik, yatırımcılara ülke hakkında olumsuz bir imaj çizer, ortalama yatırım getirisini azaltır (Abadiea ve Gardeazabal 2007) ve potansiyel yatırımları daha az terörden etkilenen ortamlara veya ülkelere yönlendirir. Sonuç olarak, ticari faaliyetler ve girişimcilik, aralıklı terör olayları nedeniyle geriliyor. İkincisi, terörizm, hükümeti savunma ve terörle mücadele tesislerine daha fazla harcama yapmaya yöneltiyor. Normalde, askeri harcamalar bir uyarıcı olarak kabul edilir, ancak ekonomistler tarafından savaş ve yıkımın olumsuz ekonomik etkilerini göstermek için kullanılan bir benzetme olan “kırık pencere yanılgısı”, terörizmin ekonomi üzerindeki olumsuz maliyetlerini gün ışığına çıkarır (Ross 2019). Devletin öncelikli odak noktası, yalnızca uzun vadede ekonomiyi olumlu yönde etkilemekle kalmayan, aynı zamanda yoksulluk, cehalet, gelir eşitsizliği, işsizlik ve adaletsizlik gibi terörün temel nedenlerinin ortadan kaldırılmasına yardımcı olan sosyo-ekonomik kalkınmadan kaydırılmıştır. Bu nedenle, geliştirme yerine savunma harcamalarının fırsat maliyeti -bir alternatifi diğerine tercih ederken vazgeçilen faydalar- oldukça yüksektir ve firmalarda olduğu gibi, ülkenin ekonomik maliyetlerine dahil edilmelidir.
“Pakistan’da terörizmin ekonomik büyüme üzerindeki etkisi: ampirik bir analiz” (Zakaria, Ahmed ve Jun 2019) başlıklı bir çalışma, 1972-2014 dönemi verilerine dayanarak terörizmden dolaylı olarak etkilenen üç makro değişkeni inceledi. Bu değişkenler, Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY), yerli yatırım ve hükümet harcama davranışıydı. Sonuçlar, terörizmin DYY ve yerel yatırım üzerindeki etkisinin önemli ölçüde negatif, devlet harcamaları üzerindeki etkisinin ise önemli ölçüde pozitif olduğu sonucuna varmıştır. Ancak net etki negatiftir. Terör saldırıları devletin hızlı tepki vermesini gerektirdiğinden, hükümet harcamaları üzerindeki etkisinin olumlu olduğunu tahmin edebiliriz. Ancak, daha önce de belirtildiği gibi, hükümetin davranışındaki bu değişime, kalkınma yerine savunma harcamalarının fırsat maliyeti açısından itiraz edilebilir.
Terörizmin bir ülke ve halkı üzerindeki etkisi ekonomik terimlerle tam olarak ölçülemez, ancak terörizmin ekonominin çeşitli sektörleri üzerinde son derece kötüleştirici etkileri olduğu sonucuna varmak için yeterli tahmin yapılabilir. Pakistan içeriden ve dışarıdan terör tehdidiyle karşı karşıya. Global Terrorism Database’e (GTB) göre, Pakistan’ın 2001’den 2012’ye kadar karşılaştığı 3043 terör olayından 2737’si ülke içinde, 191’i ise ulusötesiydi (St. Louis Fed On the Economy 2018). Terörizm Pakistan ekonomisini özellikle iki nedenden tehdit ediyor. İlk olarak, gelişmiş ülkelerden farklı olarak Pakistan, olumsuz ekonomik sonuçlar göstermeden terörizmi özümseyemez. İkincisi, Pakistan’da hızla artan iç çatışmalar (iç terörizm) ekonomi üzerinde ulusötesi saldırılardan daha büyük bir etkiye sahiptir (Hyder, Akram ve Padda 2015). Pakistan, ekonomik çöküşü önlemek için terörle mücadelede ne yapmalı?
“Pakistan’da terörizmin ekonomik büyüme üzerindeki etkisi: ampirik bir analiz” araştırması, 2002-2015 dönemi verilerine dayanarak, Pakistan’daki terör (intihar) saldırıları ile GSYİH arasında ters bir ilişki olduğuna işaret etti, yani, terörizm düşük olduğunda ekonomik büyüme yüksektir ve bunun tersi de geçerlidir (Zakaria, Ahmed ve Jun 2019). Terörün ekonomik sonuçları düşünüldüğünde, uzun vadede terörü/aşırıcılığı azaltan ve eş zamanlı olarak ekonomik büyümeye katkıda bulunan pratik bir çözüm olacaktır. Ulusal düzeyde eğitim ve sağlık alanlarındaki beşeri sermaye gelişiminin, gelişmekte olan ülkelerde ekonomik büyümeye katkıda bulunduğu ve aynı zamanda temel nedenlerini ortadan kaldırarak terörizmi azalttığı kanıtlanmıştır (Ritter 2016). İnsan sermayesi, “kişisel, sosyal ve ekonomik refahın yaratılmasını kolaylaştıran bireylerde somutlaşan bilgi, beceri, yeterlilik ve nitelikler” olarak tanımlanmaktadır (OECD 2018). Pakistan’ın İnsan Sermayesi Endeksi (HCI) şu anda 1 üzerinden 0,39’dur (Dünya Bankası Grubu 2018), büyük bir iyileşmenin göstergesidir. Pakistan hükümeti ve iş sektörü, sosyo-ekonomik büyümeyi gerçekleştirmek ve aynı zamanda terörizmle mücadele etmek için özellikle eğitim, sağlık ve girişimcilik alanlarında beşeri sermaye gelişimine kademeli olarak yatırım yapmalıdır.
Referanslar
Abadiea, Alberto ve Javier Gardeazabal. 2007. Terörizm ve dünya ekonomisi. ScienceDirect.
Hyder, Shabir, Naeem Akram ve Ihtsham Ul Haq Padda. 2015. “Pakistan’da Terörizmin Ekonomik Kalkınma Üzerindeki Etkisi.” Pakistan İş İncelemesi (ResearchGate) 704-722.
Ekonomi ve Barış Enstitüsü. 2019. Küresel Terörizm Endeksi 2019: Terörizmin Etkisini Ölçmek. Sidney: Ekonomi ve Barış Enstitüsü.
Lewis, Robert. 2019. “Peşaver okul katliamı.” Britannica Ansiklopedisi. Encyclopædia Britannica, inc., Aralık.
OECD. 2018. “İnsan Sermayesi – İnsanların Değeri.” OECD İçgörüleri. OECD.
Ritter, Benjamin. 2016. “Gelişmekte Olan Ülkelerde Beşeri Sermayenin Gelişimi.” Küresel Liderlik Dergisi (ICGL) IV: 129-134.
Ross, Sean. 2019. “Terörizmin Ekonomiyi Etkilediği İlk 5 Yol.” Investopedia.
Louis Ekonomiden Beslendi. 2018. “Terörün Gelişmekte Olan Ülkeler Üzerindeki Ekonomik Etkisi.” Louis Federal Rezerv Bankası.
Dünya Bankası Grubu. 2018. Beşeri Sermaye Projesi. Washington: Dünya Bankası.
Zahab, Mariam Abou. 2002. “Pakistan’da Mezhepsel Çatışmanın Bölgesel Boyutları.” İçinde Pakistan: Ulussuz Milliyetçilik, yazan Meryem Abou Zahab, 115-30. Londra: Zed Books.
Zakaria, Muhammad, Haseeb Ahmed ve Wen Jun. 2019. “Pakistan’da terörizmin ekonomik büyüme üzerindeki etkisi: ampirik bir analiz.” Ekonomik Araştırma-Ekonomska Istra?ivanja (Informa UK Limited) 1794-1812.
