Göyçay ve Ağdaş’tan şikayet var: “Çiftçi pazarı öldü”

İktisatçı asıl sorunu tekelde görüyor

Ekonomist: İç ticarette tekel ve girişimcilik kaldırılmalı, Azerbaycan tercihli ticaret anlaşmalarına ilgi duymalı

“On yılı aşkın süredir bahçeme 104 adet ayva ağacı diktim. Geçen yıla göre hem üretim azdı hem de satış 20 kopeği geçmedi. Bu yıl 80 ağaçtan 2 ton hasat yaptım. Bir aydır yağıyor ve kimse gelip sormadı. Geçen sene yorulup 20 ağaç kestim, bu sene ise sadece 44 fidanı tutup gerisini kesiyorum. Sadece bir yıl budama yapmam gerekiyor, hasadı göremiyorum, hiçbir kazanç elde edemiyorum.”

Göyçayın Mirti köyü sakini Gündüz İsayev, Meydan TV’ye, yıllar önce diktiği ayva bahçesindeki ağaçları tek tek kestiğini söyledi.

Bunun nedeni verimlilik ve fiyattan duyulan memnuniyetsizliktir. Ağaçları kesip yerine sebze dikeceğini söylüyor. Bu onun için umut verici değil.

“Neden fiyatı düşürüyorlar?”

Mahsulün büyük bir kısmının çürük olduğunu söylüyor:

“Salamat, ürünü 15-20 kopeğe satarsam onun yerine sebze ekeceğim. İlacının parasını ödemek için 400 manat bile kazanmıyor. 2 tonu en az 80 kopek ya da 1 manata satmak için 2 aydır bekliyorum. Neden fiyatı düşürüyorlar? “Köylü pazarı zaten ölü.”

“20 kuruş bile istemiyorlar”

Son iki yıldır Gündüz gibi yüzlerce köylü ne ürününü pazara getirebiliyor ne de maliyetine göre satabiliyor.

Onlara göre sonbahar meyvesi pazarı o kadar zayıf ki, 5-6 yıl önce kilogramı 1-2 manattan satılan ayva, 20 kopek için bile iç pazar alıcılarının çıkarına değil.

Lekchiplaq köyü sakini Daşgin Aliyev de topladığı ürünleri satamamaktan şikayetçi.

Anlattığına göre iki aydır ürünü için alıcı arıyormuş:

“Geçen yıl 2 ton 4 ton mahsul telef oldu, 2 tonunu kilosu 20 kopekten sattık. Rusya pazarında mevcut değildir. Ama mükemmel bir çeşit ise nadiren 70-80 kuruşa satılır. Ocak ayından eylül ayına kadar solucanlar ve kırmızı çillerin de aralarında bulunduğu çeşitli hastalıklara karşı ilaç ve böcek ilacı enjekte ettik. Bir sprey 50-60 manattır. Ancak bu yıl ürün çok kalitesizdi. 100 ağaca 1000 manatın üzerinde para harcadık. 20 kuruş bile istemiyorlar. Ekim başından kasım ayına kadar 1 ton hasat yaptık, 4 ton çürümüş mahsulden, 3 ton kaldı. 1 ton da ağaçtan düşerek yerde telef oldu, hala çürüyor. Köylü, emeğinin boşa gittiğinden yakınıyor.

“İç piyasadan hurma alınmıyor”

Dış piyasada hurma alımı nispeten iyi olsa da iç piyasada satış fiyatı pek iç açıcı değil. Hava koşulları nedeniyle verim geçen yıla göre daha düşük.

Hurma üretimiyle tanınan Göyçayin Potu köyünde girişimciler, buzdolabında daha fazla ürün depolayarak Ocak-Şubat aylarında daha yüksek fiyata satmaya çalışıyor:

“Köyümüzde 1500 hektarın üzerinde alanda tonlarca hurma üretimi yapılıyordu. Geçen yıla göre her ağaç 5-10 kilogram daha az üretim yaptı. Yağmur, rüzgar yere çiçekler döktü. Fiyatlarda 3-5 manat fark var. En iyi çeşit olan “Şişburun”un kilogramı 1 manata satıldı. Minimum fiyatlar 30-40 kopektir. Toplamda kilogram başına 40 kopeklik bir fark var. Rusya’da da kaliteli ürünler satın alınıyor. Hurma iç piyasadan satın alınmıyor. Yani 20-30 kopeği geçmiyor.”

“Lojistik, gümrük vergisi çok pahalı”

Bölge iç pazarında fiyatı maksimum 30-35 kopek olan ayva çok olduğundan alım gücü düşük.

Bakü pazarlarında fiyatı elli kopek ile üç manat arasında değişmektedir.

Ülkenin en büyük hayvan üretimiyle bilinen Ağdaş’ta da durum aynı.

Yıllardır bu alanda çalışan ve ürünün markasını şimdiden yaratan Bagi Shikhmammadov, Bagi Shikhmammadov, iç ve dış pazarın köylüler için uygun olmadığını söylüyor.

Ürün markalı ise hem yurt dışında hem de yurt içinde layık bir alıcı bulabilir.

2 hektar araziden 15 ton ürün üreten girişimci çiftçi, %25’inin tam kaliteli üretim olduğunu söylüyor.

Şu anda Rusya pazarının ayva ürünlerine uygun olmadığını belirtiyor.

Mevcut sorun, birçok mali zorluk ve engelin olduğu Avrupa pazarına girebilmektir:

“2011 yılından bu yana ürünü ‘Laki ayva’ adıyla markalaştırdık. Zaten biliniyor ve ben çoğunlukla ülke içindeki özel alıcılara Rusya piyasa fiyatından satış yapıyorum. Genellikle köylülerin temiz ürünlerini 50 kopek ya da 1,50 kopek karşılığında alıp 2-3 manata kadar satıyoruz. Marketler ve büyük ticaret şirketleri gelip 70-80 kopeğe sattığımız ürünleri köyden 30-35 kopek daha ucuza alıyor, “köyden şehre” diye reklam yapıp daha yüksek fiyata satıyor. Ayva jölesi ve ayvadan komposto yapıp marka adı altında satıyoruz. Solucanlı ayvanın maliyeti 20-30 kopektir, bu da pahalı ilacın kalitesizliğinden veya uygun tarımsal teknik bakımın bulunmamasından kaynaklanmaktadır.

“Marketler ve büyük ticari zincirler, büyük firmaların ektiği meyve bahçeleri ile sözleşmeler imzalayarak genetiği değiştirilmiş ürünlerini satmaktadır. Bu aynı zamanda çiftçinin mahsulüne de bir darbedir. Bir kere Rusya pazarına gönderdik ama olmadı. Bu nedenle Avrupa pazarına “Laki ayvası” ihraç etmek istiyorum çünkü ruble düşüyor, Rusya pazarı alımları azaltıyor, Ukrayna pazarı ise öyle değil. Ancak bunu gerçekleştirecek imkanımız ve insanımız yok. Çünkü lojistik ve gümrük vergisi çok pahalı. dedi.

“Kazananlar girişimciler, büyük ticaret şirketleri ve tüccarlardır”

Genç ziraatçı Azad Mahmudlu, büyük girişimcilerin ve çiftçilerin Rusya’yı dış pazar ve iç pazar olarak ele geçirmesi nedeniyle köylülerin iki yıldır kar elde edemediğini söylüyor.

Ona göre tonlarca ürün zamanında satılmadığı için yok oluyor ya da uygun pazar bulunamadığı için değerinden daha düşük fiyata satılıyor:

“Bu sene ayva rekoltesi normaldi ama kalite düşüktü. Çünkü iklim değişikliği ve kalitesiz ilaçlar mahsullerin sağlıklı büyümesini engelliyor. Uyuşturucu satıcıları da köylülere işleri uğruna faydasız uyuşturucu ve barut satıyorlar ve onlar da sonucunu göremiyorlar. Ziraat Mühendisi kayıp. Satışta tüccarlar hayvanı köylüden kilosu 20 kopeğe alıp 1-1,50 kopeğe satıyorlar. Geniş bir ticaret ağında ise 2-3 manata kadar çıkıyor. Hurma hektar başına 10-15 kuruş daha az olmasına rağmen, köylüden tahta paketi 2-5 manata alıp yüksek fiyata, hatta en pahalı çeşidini bile 15 manata satıyorlar. Geçen yıla göre 40-50 kopeklik bir fark var. Ülke sınırlarının kapalı olması, tekel olması, çeşitli yollardan ulaşımın köylüye sağlanamaması nedeniyle iç pazardan umutlu olmaya devam ediyor.

“Önümüzdeki aylarda köylü için durum daha da zorlaşacak. Sonbahar ürünü narın fiyatı Göyçay’da 50-60 kopek, diğer bölgelerde ise 20-30 kopek. Özenle toplanan bir paket nar sadece 10 manata satılabiliyor. Kazananlar yine girişimciler, büyük ticaret şirketleri ve tüccarlar oldu. Girişimci bunu alır, buzdolabına koyar ve doğru zamanda satar. Ana ürünün üreticisi olan köylüye pazar bulmak gerekiyor”, – ziraat mühendisi öyle söylüyor.

“Bu program alıcılar ve satıcılar arasında doğrudan aracı görevi görecek”

Genç ziraatçı, meslektaşıyla birlikte Göyçay ve Ağdaş bölgelerinin sonbahar ürünlerinin satılması sorunuyla ilgili yeni bir proje geliştirdi.

Hazırlanan programa göre çiftçi, ürününe yurt içinde veya yurt dışında normal fiyata alıcı bulacak.

Ona göre, eğer devlet destek verirse ve tekel müdahale etmezse proje gelecek yılın şubat ayında başlayacak:

“Köylü büyük şirketlere ve alışveriş merkezlerine karşı çok şey kaybediyor. Ve çok kazanıyorlar. Çiftçinin bu program aracılığıyla ürününe uygun pazar bulup normal fiyata satabilmesi için iki genç startup projesi geliştirdik. Mağazalarla ve büyük şirketlerle doğrudan temas kursun, aracı olmasın, girişimciye engel olmasın. Bu durumda bir kilogram 2-3 manata mal olabilir. Ancak hurma ve ayvalara yöneliktir. Talep görmesi ve fazla üretilmemesi nedeniyle nar değildir. Ağdaş ve Göyçay köylülerinin ürünleri planlanıyor.”

“Ürün Rusya, Türkiye, Gürcistan, Kazakistan ve İran dahil olmak üzere iç ve dış pazarlara yöneliktir. Bu program doğrudan alıcı ile satıcı arasında aracı görevi görecektir. Köylülerin kabul etmesi halinde paketleme ve seyahat masrafları karşılanacaktır. O pazara ve iklime uygun yerli fidan ve çeşitlerin yetiştirilmesi planlanıyor. Tarım Bakanlığı’na sunacağız, destek verirlerse 1 Şubat’tan itibaren başlayacağız”, – dedi Azad Mahmudlu.

“İstatistikler: ihracat ve değer azaldı”

Geçtiğimiz yıl Azerbaycan’daki 13 bin hektarlık hurma tarlalarından 113 milyon 371 bin dolar değerinde 147 bin 632 ton hurma ihraç edildi.

Hurma ihracatı 2021 yılına göre değer bazında yüzde 10, miktar bazında ise yüzde 15,2 azaldı.

Ülkeye bu yılın ocak ayında 10 milyon 813 bin dolar değerinde 14 bin ton hurma ihraç edildi.

Bunun 13.000 tonu yani %92’si Rusya’ya ait.

“Faydalı bir ticaret anlaşmasının imzalanması çok önemli”

Azerbaycan’a bu yılın ocak ayında 8 bin 300 ton elma, armut ve ayva ihracatı yapılırken, geçen yılla birlikte toplam 5 milyon dolar gelir elde edildi.

Ekonomist Farid Mehralizadeh, Meydan TV’ye, iç piyasada hurma ve ayvanın yalnızca yüzde 10’unun satıldığını söyledi.

Her iki ürün de ülkeye ve üreticiye gelir getirebilecek ürünler olmasına rağmen dış pazar olarak Rusya’ya bağımlılık siyasi ve ekonomik riskler yaratarak geliri azaltıyor.

Ona göre ülkedeki tekel kaldırılmalı ve Avrupa Birliği pazarlarına giden yol açılmalıdır. Olumlu bir ticaret anlaşması kaçınılmazdır. Aksi halde köylüler uzun yıllar sıkıntı çekmek zorunda kalacak:

“Devlet meyve ve sebze üreticilerinin çeşitlilik içeren bir pazar bulmasına yardımcı olmalı. İhracat durumu iç açıcı değil. Çok büyük bir pazar Avrupa Birliği’dir. Çünkü Azerbaycan’ın Avrupa ile tercihli ticaret anlaşması yok. Komşu ülkeler de Avrupa Birliği ile bu tür tercihli ticaret fırsatlarından yararlanmaktadır. Azerbaycan, Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olmayan ender ülkelerden biridir. Çünkü ilginç değildi. Bunun nedeni ise iç ticaret ve girişimcilikteki tekeldir. Bu çıkarlar ülke ekonomisinin liberalleşmesinin önünde ciddi bir engeldir. Çiftçi ve köylülerin ürünlerini normal fiyattan ve uygun pazarda satabilmeleri için imtiyazlı ticaret anlaşmasının imzalanması çok önemli.

“Tarım ürünlerinin işlenmesi de kötü organize edilmiştir. Meyve ve sebzelerin çoğu ihraç ediliyor, ancak ülkede sanayi gelişirse bu meyve ve sebzelerden diğer gıda ürünleri hazırlanıp ihraç edilebilir ve bu da ülkeye ek gelir getirebilir.” – Farid Mehralizade öyle söylüyor.