Azerbaycan’da 3,7 milyon kişinin işsiz sayılmadığına dair şüpheler

Arsa var ama pay yok

Bir zamanlar işlenen toprakların yolunu unuttuk dersek yalan olmaz. İmişli ilçesi sakini Mazahir Hacıaliyev’e 26 yıl önce 1 hektar 20 bin metrekarelik hisseli arazi verilmişti. Birkaç yıl boyunca bu tarla onun ana gelir kaynağı olmasına rağmen, daha sonra yeterli parası olmadığı için çiftliği amcasına devrettiğini söyledi. Mazahir Hajialiyev çeşitli zorluklara rağmen neden toprağı ekmediğini anlatmaya çalışıyor. Bunlardan ilki tarım arazisinin yaşadığı evden yaklaşık 10 km uzakta olması ve bölgeye ulaşım maliyetinin yüksek olmasıdır. İmişli merkezde yaşayan Mazahir’in arazisi bölgenin Caferli köyünde bulunuyor. Yaşadığı yerden tek ulaşım aracı binek araçlardır. Özel aracı olmayan Mazahir’in tek seçeneği taksi çağırmak.

“Öncelikle maddi kaynağım yok. İkincisi, arazi çok uzakta, 10 km uzakta. Oraya nasıl giderim, özel arabam yok. Haftada 2-3 kez oraya gitmeniz gerekiyor, ben gidemem. Her gittiğinizde 5 manat paraya ihtiyacınız oluyor. Taksiye 5 AZN vermeniz gerekiyor, benim de o kadar param yok, gidip gelelim.”

Mazahir Hajialiyev, hisseli araziyi göstermek için bir taksi çağırır ve Caferli köyündeki tarlaya gitmek için şoförle 10 manat karşılığında anlaşırlar.

Yol boyunca geçimini sağlamanın zorluğunu dile getiriyor ve iş bulmanın imkansızlığından yakınıyor. Devlet İş Kurumu’na defalarca başvurmasına rağmen olumlu yanıt alamadığını söyleyen Mazahir, şimdi 50 yaşında, çaresiz durumda işçi olarak çalışmak zorunda kalıyor. Ayda birkaç kez gezici işlere gidiyor, bazen beton döküyor, bazen de mezar kazarak geçimini sağlamaya çalışıyor. Ne yazık ki o günden sonra o ay iş bulamadım.

İş arayanlar ama işsiz değiller

“İstihdam” kanununa göre, hisseli arazi sahibi olanlar ve aile çiftçiliği yapanlar işsiz sayılmıyor. Bununla birlikte, mesleki eğitim, sosyal hizmet ve serbest meslek faaliyetlerine katılma hakları vardır. Kanun onları işsiz olarak kaydetmese de iş arayanlar olarak listeleyebiliyor. Mazahir Hajialiyev de bundan yararlanmaya karar verdi. İş bulmak ve serbest meslek sahibi olmanın avantajlarından yararlanmak için Devlet İş Kurumu Mil-Mugan Bölge İstihdam Şubesine birkaç kez başvurdu.

“2018 yılından bu yana istihdama (Devlet İş Kurumu) kayıtlıyım. Vermediler. Gidiyordum, sabah gel dediler, geliyordum, 10 gün sonra gel dediler, 10 gün sonra geleceğim dediler, 1 ay sonra gel dediler. Son bir belge verdiler, gidip bu belgeleri topladılar. O belgeleri topladım ve ardından telefonuma sizin adınıza arsa payı olduğu yönünde mesaj geldi. Dolayısıyla bu şeyden mahrumsunuz. Daha sonra pandemi döneminde devletimiz işsizlere yardım olarak para verdi. Ben de mesaj attım, sizin adınıza arsa payı var diye cevap geldi. Evde 3 kişiydik. Hiçbirimiz bundan yararlanamadık. Adınıza arsa payı var dediler. Bu nedenle ret geldi.”

Mazahir Hajialiyev 2018, 2020 ve 2022 yıllarında Devlet İş Kurumunun bölge şubesine başvurdu. Her başvuruda ertelemeye maruz kaldığını söylüyor. İkincisi ona belgelerinin düzenli olmadığını söyledi.

Meydan TV’nin sorularını yanıtlayan Devlet İş Kurumu, Mazahir Hajialiyev’in 2022 yılındaki serbest meslek başvurusunun kendisi nedeniyle kayıt altına alınmadığını söyledi. Kurum, istihdam olanaklarının değerlendirilmesini beklemeden ayrıldığını duyurdu. Önceki yıllara ait başvurular raporlanmadı.

“Özünüməşğulluq proqramına işsiz kimi qeydiyyata alınmış şəxslər (işsizlikdən sığorta ödənişi alan işsiz şəxslər istisna olunmaqla), eyni zamanda mülkiyyətində kənd təsərrüfatına yararlı pay torpağı olub, digər məşğulluğu olmayan, işaxtaran kimi qeydiyyata alınmış şəxslər müraciət edə bilər. Proqram çərçivəsində Dövlət Məşğulluq Agentliyi tərəfindən kiçik biznesə başlamaq üçün istəyi, minimum potensialı, bacarıqları, təsəvvürü olan əmək qabiliyyətli, həmçinin məhdud əmək qabiliyyətli olan işsiz və işaxtaran şəxslərin dövlətin dəstəyi ilə öz ailə təsərrüfatlarını, kiçik bizneslərini yaratmalarına dəstək göstərilərək dövlət vəsaiti hesabına birbaşa mal və materiallar formasında aktivlər verilir”.

“Bundan sonra kötü durumumuz başladı“

10 km’den biraz fazla yürüdükten sonra taksi bizi Caferli köyünün sınırına bıraktı. Kendisine verilen araziyi gösterip verimliliğinden bahseden Mazahir, aynı zamanda tarladan yararlanamamanın üzüntüsünü de dile getiriyor.

“Kolektif çiftliğimizin burada bir gözü var. Çok güzel bir araziydi ama buraya gelip gidip ne ekerseniz maddi olarak mümkün değil. Buraya dilediğinizi ekebilirsiniz. Koşullar xiulian uygulamanıza izin vermiyor“.

Mazahir Hajialiyev’in iki kızı var. Eşi, aile bütçesine destek olmak için sezon boyunca pamuk ve yabani otları temizlemeye gidiyor. 2008 yılında oğlunu kaybettikten sonra büyük bir şok yaşadığını ve yatalak kaldığını anlatıyor:

“Bundan sonra kötü durumumuz başladı. Daha sonra 3 yıl hasta kaldım. Bu yüzden bütün işlerim mahvoldu. Hiçbir şey yapamadım.”

Mazahir, oğlunun ölüm belgesini zamanında alamadığı için şu ana kadar yardımdan mahrum kaldığını söylüyor. Arsa ekstresinin güncellenmesi gerektiği söylenmesine rağmen maddi sıkıntılar nedeniyle evrakları tamamlayamıyor.

“Bu yıla kadar yardım alıyordum, bu yıl vermediler.” ASAN Servise gittim, devlet kanununu ekstreyle değiştirmeniz gerektiğini söylediler. Bunun için tüm belgelere ihtiyaç vardı. Oğlumun adı belgelerde var ama vefat etti. Ölüm belgesini almadığım için bu dava kaldı. Şimdi git mahkemeden al diyorlar. Mahkeme ayrıca 100 manat ücret ödemeniz gerektiğini söylüyor. Gidip o gazeteyi satın alacak 100 manatım yok. Bu yüzden bu yıl destek alamadım.”

Bir erkeğin hisseli araziyi kullanamamasının nedenleri sadece evrak işlerine ve yasaların onun lehine mi yoksa aleyhine mi olduğuna bağlı değildir. Bölgede ekilebilir arazilere su temini konusunda ciddi sorunlar yaşandığını söylüyor…

Gerçek işsizlik oranı nasıl gizleniyor?

Ekonomist Farid Mehralizade, hükümetin tahsisli arazilerin gerçek kullanımını denetlemediğini, bu nedenle resmi işsizlik oranının gerçeği yansıtmadığını belirtiyor. Ona göre hisseli arazi sahibi olanların resmi olarak istihdam edilmiş sayılması gerçek işsizliği gizliyor.

“Son rakamlara göre Azerbaycan’da yaklaşık 1 milyon 750 bin kişinin tarımla uğraştığını dikkate almak gerekiyor. Ülkede ekonomik olarak aktif 5 milyon 200 bin nüfus var. Bunun yüzde 30’undan biraz fazlası tarımda. Ancak bu insanlardan kaçının gerçekten çalıştığını bilmiyoruz. Bu yaklaşımın Azerbaycan’daki gerçek işsizlik düzeyinin olduğundan düşük gösterilmesinin temel nedenlerinden biri olduğunu düşünüyorum. Çünkü uzun yıllardır resmi rakamlara göre Azerbaycan’da işsizlik yüzde 6 civarında seyrediyor. Ancak hem bağımsız uzmanlar hem de sıradan vatandaşlar bu rakamların gerçekliğine inanmıyor, şüpheyle bakıyorlar. Resmi rakamların bu kadar düşük olmasının bir nedeni de ülkede tahsisli arazi sahibi olanların meşgul sayılmasıdır. Bu açıdan bakıldığında devletin bu arazilerin gerçekten kullanılıp kullanılmadığına dair mutlaka bir araştırma yapması gerektiğini düşünüyorum.”

Farid Mehralizade, Azerbaycan’ın bazı bölgelerinde, özellikle dağlık bölgelerde, ekilebilir arazi miktarının çok fazla olmadığını da sözlerine ekliyor. Bu durumda kişi başına düşen arsa miktarı çok azdır. Köylü o toprağı işlese bile o küçük alandan asgari ücret seviyesinde bile aylık gelir alamayabilir:

“Öte yandan işsiz olarak kayıt olamamak, onların bazı avantajlardan ve sosyal politika mekanizmalarından faydalanmalarında zorluk yaratıyor. Bu sorun, tamamen olmasa da, belli bir ölçüde, hedefe yönelik sosyal yardım alma konusunda bir sorundur. Orada hisseli arazi sahibi olanların belirli koşullar altında hedefe yönelik sosyal yardım alabilecekleri doğru ancak bunun için daha fazla bürokratik iş yapmaları ve belirli belgeler hazırlamaları gerekiyor. Yani bu yaklaşım, hedefe yönelik sosyal yardım alma sürecini biraz daha zorlaştırıyor.”

Milletvekilleri konunun farkında

Milli Meclis’in ekonomi politikası, sanayi ve girişimcilik komitesi üyesi Milletvekili Vahid Ahmadov, kendisinin ve diğer milletvekili meslektaşlarının bu konuda vatandaşlardan talepler aldığını söylüyor. Arsa payı olanlara sosyal yardım alınması konusunda Meclis’te görüşmelerin sürdüğünü, yakın gelecekte sorunun olumlu çözümüne yönelik adımların atılmasının beklendiğini bildirdi.

“Genel olarak sosyal koruma ve hedefe yönelik sosyal yardımlara ilişkin bazı konular tartışılmaktadır. Diğer şeylerin yanı sıra, bu bir arazi paylaşımıdır, o zaman birisinin eski bir “Zhiguli” arabası vardır ve ona bir girişimci olarak sosyal yardım vermezler. Birinin 2 tonluk hisseli arazisi, diğerinin ise 1 hektarı var. Elbette 1 hektarlık ortak araziye sahip olanların onu ekmesi, yetiştirmesi ve kullanması gerekiyor. Ayrıca arsa payınız 3 kuruş, 5 kuruş, onunla hiçbir şey yapamazsınız. Ayrılması gerekiyor. Ama arazi payı az, miktarı az olanlar da var. Elbette işsiz sayılabilir. Ama bir tane var ki, onun arazisi büyük, tabi ki onu işlemesi lazım.”

“Hükümet 3,7 milyon kişiyi işsiz görmüyor”

Ekonomist Farid Mehralizade, Azerbaycan’daki gerçek işsizlik düzeyinin gizlenmesine yardımcı olan diğer faktörleri sıralıyor. Bu, hissedarların yanı sıra kendi adına aktif TIN hesabı bulunanların, ev hanımlarının, kadın ve erkeklerin de istihdam edilmiş sayıldığı, dolayısıyla gerçek işsizlik düzeyinin gizlendiği anlamına geliyor.

“Bunların en önemlilerinden biri de küçük girişimciler. TIN ile çalışıyorlar. Son rakamlara göre sayıları yaklaşık 1,1 milyon kişidir. Ancak mevzuatımız, adınıza aktif bir VKN’niz varsa, söz konusu VKN ile fon alınıp alınmadığına bakılmaksızın işsiz değil, çalışan olduğunuzu şart koşmaktadır. Bir diğer husus da ülkedeki ev hanımları ve ev hanımlarıyla ilgilidir. Ve sayıları yaklaşık 750 bin kişidir. Hükümetin işsizlikten kaç kişinin ev hanımı olmayı seçtiği konusunda araştırma yapması gerektiğini düşünüyorum. Şu anda ülkede gerçek işsizlik düzeyinin ne olduğunu söylemek zor. Ama en azından hükümetin 1,9 milyon arazi sahibini, 1,1 milyon VKN sahibini ve yaklaşık 700 bin ev hanımı ve erkeği yani toplam 3,7 milyon insanı dikkate almadığını söyleyebiliriz. Ancak 3,7 milyon kişinin önemli bir kısmının işsiz olduğuna dair şüpheler var. Elbette hükümet bu 3,7 milyon kişinin gerçek durumunu araştırıp açıklarsa ülkedeki işsizliğin artması ihtimali de yüksek.”

3 tekerlekli bir rüya…

Milli Meclis Çalışma ve Sosyal Politika ile Ekonomi Politikası, Sanayi ve Girişimcilik Komisyonlarının 4 Kasım’da yaptığı ortak toplantıda görüşülen “İşsizlik Sigortası Hakkında Kanun”da değişiklik teklifine göre, hisse sahibi vatandaşlar bu haklara sahip olacak. İşsizlik sigortası ödemelerini almak için. Yerel medyada yayılan bilgilerde konunun ayrıntıları açıklanmadı. Değişiklik kapsamındaki konulara ilişkin bilgi TBMM’nin internet sitesinde yayınlanmadı. Meydan TV’nin söz konusu komitelerin üyeleriyle konuyu aydınlatma çabaları sonuçsuz kaldı.

Mazahir Hajialiyev, bir aracın araziyi ekip biçmesine yardımcı olacağını söylüyor. Devlet İş Kurumu Serbest Meslek Programı çerçevesinde işsiz vatandaşlara sunulan hizmetleri öğrendi.

“Medya ağı” desteğiyle.